[Renesans „Betlejem Polskiego”…]
Renesans Betlejem polskiego Lucjana Rydla zdaje się potwierdzać trafne rozpoznanie autora, który w roku 1903 dowodził: „Istniejące opracowania Jasełek są nader liczne przeważnie jednak mają one tę wadę, że narodzenie Chrystusowe bywa w nich przedstawione historycznie, podczas gdy wyobraźnia ludowa wszystkim zdarzeniom towarzyszącym narodzeniu Pańskiemu nadała od dawien dawna rodzimy, polski, miejscowy nastrój i koloryt. Niechaj nam w Jasełkach — emocjonował się Rydel na łamach „Przeglądu Powszechnego” — nikt nie przedstawia, że Jezus urodził się w Palestynie, w jakimś ciepłym kraju palm i figowców, i że przychodzą do betlejemskiej stajni jacyś hebrajscy półnadzy pasterze (…) Betlejem leży w Polsce, gdzieś w Krakowskiem, w Proszowskiem czy w Sandomierszczyźnie (…) Do szopy cisną się tłumnie (…) Kuby, Maćki, Bartki (…) Mróz skrzypi pod nogami wspaniałego orszaku Trzech Królów, którzy brną z darami przez zaspy, wlokąc za sobą po śniegu złociste płaszcze (…) Jasełka takie, które by trzeba napisać, musiałyby być wysnute z kolęd, z kantyczek”.
„Teatr wiejski przyszłości” Rydla — tak zresztą brzmiał tytuł cytowanego artykułu manifestu — rozpoczęło właśnie Betlejem, zagrane najpierw dla wiejskiego audytorium w Toniach i natychmiast przeniesione na sceny teatrów miejskich we Lwowie i Krakowie. Lwowska prapremiera odbyła się 28 grudnia 1904, zaś pierwsze przedstawienie w Krakowie na deskach Teatru Lądowego przy ulicy Krowoderskiej miało miejsce 6 stycznia 1905.
Mówiąc o renesansie Rydlowych Jasełek w latach 80 uzupełnić trzeba rejestr inscenizacji o najnowsze w Gdańsku i Szczecinie. Ale podczas gdy szczecińskie przedstawienie to dokładna kopia spektaklu nowohuckiego Henryka Giżyckiego, przygotowana zresztą przez tę samą ekipę realizatorską, to wersja gdańska Marcela Kochańczyka odbiega dosyć daleko od zarysowanego przez Rydla kanonu, korzystając z nadanych przez historię tekstu, zmian aktualizacyjnych w III akcie. Kochańczyk do kolekcji postaci, stworzonych w dwudziestolecia dorzucił bez wahania typy i typki z otaczającej nas rzeczywistości.
