Czekając na wiatr
"Ifigenia w Aulidzie" Ośrodka Praktyk Teatralnych Gardzienice w reż. Włodzimierza Staniewskigo na Festiwalu re_wizja/antyk w Starym Teatrze w Krakowie. Pisze Łukasz Drewniak w Przekroju.
Na krakowskich "Re-wizjach antycznych" Gardzienice pokazały szkic do "Ifigenii w Aulidzie". Szkic na miarę skończonego dzieła.
Od lat fascynują mnie niegotowe antyczne spektakle Gardzienic. Zawieszone między wykładem, esejem a próbą. Szkicowy charakter przedstawienia symbolizuje naszą niekompletną wiedzę o antyku, domysły, przeczucia, hipotezy. Dla Gardzienic ten brak jest pełnią.
Realizacje Włodzimierza Staniewskiego powstają długo, minimum w pięcioletnich odstępach. Te starsze, gęste i domknięte, można później oglądać razem ze szkicami nowych. Nowy spektakl wyłazi ze starszego, tematy i wątki pączkują, a stary- zaraza się jakimś nieoczekiwanym walorem nowego projektu. Przypomina mi to zdrapywanie z attyckiej wazy jednego malowidła, by odkryć wcześniejsze wzory;
"Ifigenia w Aulidzie" nawiązuje do jednego z ważnych wątków trojańskiego mitu: rytualnego zamordowania młodziutkiej Ifigenii przez ojca Agamemnona z woli bogów. Staniewski patrzy na tekst Eurypidesa jak na palimpsest złożony z wielu wcześniejszych przekazów, wsłuchuje się w echa ze studni czasu, żeby wychwycić ten najstarszy głos, prajęzyk teatralny Wie jednak, że nawet dotarcie doń nie unicestwia zniekształceń, warstw nowych znaczeń, które do niego przywarły. Dlatego otwiera swój antyk na inne kultury W "Ifigenii" kostiumy aktorów będą przypominać kimona.
Młodopolski Eurypides
Po "Metamorfozach" (1997), które ujawniły rewolucyjne myślenie grupy Staniewskiego o śpiewaniu muzyki antycznej, w "Elektrze" (2004) muzyka zeszła na drugi plan. Rekonstrukcje dźwięków zostały zastąpione rekonstrukcją gestów (cheironomia), jakie mogli wykonywać greccy aktorzy w tańcu.
W praktyce wyglądało to tak, jakby każdemu słowu towarzyszył symboliczny ruch ręką lub ciałem. Staniewski wydawał się marzyć o przełożeniu tekstu Eurypidesa na balet znaków. W "Ifigenii" cheironomia jest już dobrze odrobioną lekcją i używa się jej wyłącznie w tle. Najważniejszym zabiegiem formalnym staje się sięgnięcie po współcześnie dopisaną do tragedii muzykę. Szef Gardzienic zaprosił do współpracy Zygmunta Koniecznego. Kompozytor napisał na razie trzy pieśni, aktorzy wykonali je z akompaniamentem fortepianu. I nagle w ich spektaklu odezwały się echa "Nocy listopadowej" Wajdy mignął gdzieś Wyspiański i Kraków "antyczny". Jakby Staniewski chciał podkreślić wagę tego młodopolskiego zapośredniczenia w jego/naszym rozumieniu tragedii greckiej.
Gardzienice planują jeszcze nagranie 20-osobowej orkiestry, co może oznaczać, że pierwszy raz użyją muzyki z taśmy. Staniewski zagęści działania, nada spektaklowi pełne muzyczne trwanie. Na razie dźwięki fortepianu przeplatają się z łomotem bębnów. Aktorzy zniekształcają parodystycznie swoje głosy skandują wersy jak ujadająca sfora psów. W ludzkim szczekaniu zlewa się greka, język angielski, polski.
Studium fanatyzmu
W finale krystalizuje się temat spektaklu. Staniewski czyta "Ifigenię w Aulidzie" "jak studium fanatyzmu. Strasznie brzmią słowa idącej dobrowolnie na śmierć córki wodza Achaj ów dowodzącej, że to "Grecy winni barbarom panować!". Chore, upośledzone dziecko grane pięknie przez Karolinę Cichą dojrzewa do swojej ofiary, poślubia śmierć, ale ten gest nie płynie z dobra. Stoi za nim pycha i nienawiść. Mściwa satysfakcja, że jej cierpienie zostanie za chwile pomnożone cierpieniem innych. Zło rodzi bowiem zło. Szaleństwo - szaleństwo. Na białej szyi Ifigenii zaciska się szal. Tu aktorzy Gardzienic urywają opowieść. Nikt nie zaśpiewa kommosu, nie będzie lamentacji nad nieprawością świata, pogodzeniem się z tym, co nieuchronne. W Staniewskim nie ma wyrozumiałości Eurypidesa.
