Osoby

FREJTAŻANKA, Freytażanka, Bronisława, właściwie Bronisława Freytag (3 maja 1915 Wilno – 8 września 1983 Poznań),

aktorka. 

Była córką Stanisława Freytaga, szewca, i Bronisławy z domu Kudzin. Do 1945 mieszkała w Wilnie. W 1933 ukończyła Gimnazjum im. Adama Czartoryskiego, potem pracowała jako urzędniczka w Urzędzie Skarbowym. Po wybuchu II wojny światowej, w styczniu 1940 zaczęła się uczyć w szkole dramatycznej, prowadzonej przez Jerzego Ordę przy Teatrze Miejskim w Wilnie, którą jednak wkrótce zlikwidowano; równocześnie pracowała w wileńskim lalkowym Teatrze Łątek. W czasie okupacji niemieckiej kontynuowała naukę w konspiracyjnym Studiu Dramatycznym Mieczysława Szpakiewicza i w sierpniu 1944 przed Komisją Egzaminacyjną zdała egzamin aktorski. 

Po ponownym otwarciu teatru polskiego, znalazła się w jego zespole pod nazwą Polski Teatr Dramatyczny; 7 listopada 1944 wzięła udział w programie Teatr dla mas, 3 grudnia tego roku w Wieczorze Mickiewiczowskim, a 7 grudnia w programie pod tytułem Quodlibet humoru i pieśni. Z częścią zespołu wileńskiego w maju 1945 przyjechała do Torunia i do września 1945 występowała w Teatrze Ziemi Pomorskiej; debiutowała 23 czerwca tego roku w roli Pokojówki (Pigmalion), potem zagrała Lokatorkę (Moralność pani Dulskiej). We wrześniu 1945 zdała eksternistyczny egzamin aktorski i na sezon 1945/46 została zaangażowana do Teatru Polskiego w Warszawie; w styczniu 1946 wystąpiła w przedstawieniu Lilii Wenedy (jako jedna z Dziewic z orszaku Gwinony). W 1946–48 grała ponownie w Teatrze Ziemi Pomorskiej pod dyrekcją Wilama Horzycy, role takie, jak: Persefona (Orfeusz Świrszczyńskiej), Margot (Król włóczęgów), Rachel (Wesele), Śmierć (Pastorałka), Katarzyna (Dom otwarty), Eliza (Dewaluacja Klary). Później, wraz z Horzycą i częścią zespołu toruńskiego, wyjechała do Poznania i zamieszkała tu na stałe. 

W sezonach 1948/49–1972/73 występowała w Teatrach Dramatycznych, głównie na scenie Teatru Polskiego, w którym pozostała (po rozdzieleniu scen) do końca sezonu 1980/81; tylko w 1976/77 była zaangażowana w Teatrze Narodowym w Warszawie. Od sezonu 1979/80 stale współpracowała z poznańskim Teatrem Nowym, a w 1981/82 i 1982/83 należała do jego zespołu. 

Była utalentowaną aktorką, z predyspozycjami do ról w wielkim repertuarze poetyckim, jednak nie do końca wykorzystaną. Miała doskonałą dykcję i znakomicie recytowała wiersz, a jej grę cechowała oszczędność i prostota środków wyrazu. (Wykorzystała swoje umiejętności ucząc w 1950–51 dykcji i interpretacji w Teatrze Baj Pomorski w Toruniu). Sprawdzała się też w rolach charakterystycznych, w tym także komediowych. Jedną z pierwszych ról, które przyniosły jej uznanie była Gertruda w Hamlecie (1950):

aparycja, jakby zapożyczona z renesansowego portretu, jej niewymuszone dostojeństwo, ciekawe reakcje mimiczne

i wnikliwa interpretacja tekstu – świadczy o wysokiej kulturze 

(Janina Morawska).

Doceniano także późniejsze role, np. Adę w Lekkomyślnej siostrze (1957), gdzie

stworzyła stylowy portrecik starej panny, żyjącej tęsknotą za romansem, plotką, skandalem 

(Bogdan Danowicz);

Lady Markby w Mężu idealnym (1963), „bardzo zabawną, gadatliwą starszą panią z towarzystwa”. Doskonała była też jako Hekuba w Trojankach (1966; nagroda na VII Kaliskich Spotkaniach Teatralnych), o której Szczepan Gąssowski pisał:

Jest cały czas na scenie. Prowadzi dialog z chórem

i poszczególnymi postaciami sztuki. Raz atakowana, gnębiona, oskarżana, innym razem sama agresywna, buntownicza

i bluźniercza. W tej postaci skupiła się cała tragedia zgładzonego narodu. Lament Frejtażanki jest przejmujący (bardzo wymowna, z dużym umiarem zagrana scena nad zwłokami zamordowanego dziecka), a oskarżycielki wybuch pod adresem bogów i ludzi, jest pełen dramatycznej siły i samoobrony człowieka przed niesprawiedliwym losem. 

Na IX Kaliskich Spotkaniach Teatralnych w 1969 nagrodzono także jej role Matek w Klątwie i w Rzeczy listopadowej, w obu była „przejmująco tragiczna”. Wśród innych ról Frejtażanki warto wymienić takie, jak: Madame Arcati (Seans, 1948), Enona (Fedra, 1949), Liesel (Niemcy, 1950), Tatiana (Mieszczanie, 1952), Sędzina (W małym domku, 1953), Hrabina (Dom na Twardej, 1955), Baronowa (Rozbójnik salonowy, 1955), Szimena (Cyd, 1956), Angustias (Dom Bernardy Alby, 1956), Panna Prism (Brat marnotrawny, 1957), Rachel (Wesele, 1959), Matriona (Potęga ciemnoty, 1960), Pani Peachum (Opera za trzy grosze, 1962), Elżbieta, królowa Anglii (Maria Stuart Schillera, 1964), Quasiment (Dziecinni kochankowie, 1965), Pani Pernelle (Świętoszek, 1968), Stara Kobieta (Stara kobieta wysiaduje, 1970), Pani Tooth (Wszystko w ogrodzie, 1971), Aurelia (Wariatka z Chaillot, 1973), Goplana (Balladyna, 1979), Matka (Panopiticum á la Mme Tissaud, 1982).

Występowała w wielu miastach z koncertami poetyckimi, była laureatką ogólnopolskich konkursów recytatorskich. W Poznaniu cieszyła się wielką popularnością i uznaniem widzów. W latach 70. zagrała w dwóch filmach, wystąpiła też w kilku spektaklach Teatru TV. Zginęła w wypadku tramwajowym, w drodze na próbę do teatru. 

Bibliografia

Almanach 1983/84; Bieńka: Giraudoux; Danowicz: Ujarzmianie Melpomeny; Hernik Spalińska: Życie teatr.; Iwaszkiewicz: T. Polski; Kuchtówna: Wielkie dni; Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny; 75 lat T. Pol. w Poznaniu s. 438,455; Stokowa: Wyspiański; T. Baj Pomorski. Dwudziestopięciolecie (il.); T. Polski w Poznaniu 1875–1975 (il.); Wilno teatralne; Wilski: Szkolnictwo; Gaz. Pozn. 1963 nr 167, 1966 nr 277 (Sz. Gąssowski); Głos Wielk. 1950 nr 305 (J. Morawska), 1983 nr 192; Kron. m. Poznania 1962 nr 4 s. 30, 36, 39 (S. Hebanowski; il.); Nurt 1984 nr 2 (E. Pietryk; il.); Pam. Teatr. 1963 z. 1–4 s. 231, 262, 1997 z. 1–4 s. 662, 668, 669, 2008 z. 3–4 s. 81; Teatr 1976 nr 10 (J. Ratajczak; il.); Życie Warsz. 1983 nr 215; Akta (fot.), ZASP; Almanach 1944–59; www.filmpolski.pl 

Ikonografia

W. Bartoszewicz: F. jako Liesel (Niemcy), rys., tusz, papier, 1950 – MTWarszawa; S. Mrowiński: Portret, karyk., rys., repr. Express Pozn. 1976 nr 121; Fot. – Bibl. Raczyńskich Poznań, IS PAN, MTWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram w Almanachu Sceny Polskiej

Bronisława Frejtażanka, właśc. Freytag (3 V 1915 Wilno - 8 IX 1983 Poznań), aktor­ka. W 1933 zdała maturę w Wilnie. W l. 1934--39 pracowała tu jako urzędniczka skar­bowa. W 1940 wstąpiła do szkoły dram. Je­rzego Ordy, a po jej zamknięciu, w l. 1941-44 była słuchaczką konspiracyjnego studia dram. w Wilnie pod kier. Mieczysława Szpakiewicza. Po ustąpieniu Niemców z Wilna, w sez. 1944/45 znalazła się w zespole Polskiego T. Dramatycznego. W grudniu 1944 wzięła udział w "Wieczorze Mickiewiczowskim" na tej scenie. Z zespołem wil. w maju 1945 przyby­ła do Torunia i do września t. r. występowała w T. Ziemi Pomorskiej. 9 IX 45 zdała w Łodzi eksternistyczny egzamin aktorski i na sez. 1945/46 została zaangażowana do T. Polskiego w Warszawie. Wzięła udział w inauguracyj­nym przedstawieniu "Lilii Wenedy" Słowackie­go, jako Dziewica z orszaku Gwinony. W l. 1946-48 ponownie grała na scenie toruńskiej, w l. 1948-79 w T. Polskim w Poznaniu, 1979-83 tamże w T. Nowym. Niektóre role: Persefona ("Orfeusz" Świrszczyńskiej), Rachel ("Wesele" Wyspiańskiego), Szimena ("Cyd" Corneille'a - Wyspiańskiego), Ciuciumkiewiczowa ("Dom otwarty" Bałuckiego), Liesel ("Niem­cy" Kruczkowskiego), Augusta ("Dom Bernardy Alba" Lorki), Ada ("Lekkomyślna siostra" Perzyńskiego), Stara Kobieta ("Stara kobieta wy­siaduje" Różewicza), Goplana ("Balladyna" Sło­wackiego), Kuzynka Frieda ("Koniec Europy" Wiśniewskiego). Była kilkakrotnie laureatką ogólnopolskich konkursów recytatorskich, występowała w wielu miastach z koncerta­mi poetyckimi. Zginęła tragicznie w wypad­ku tramwajowym. Źródło: Almanach Sceny Polskiej 1983/84. Tom XXV. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe - Warszawa 1987.