Adam Didur
DIDUR Adam (24 XII 1873 lub 1874, lub 1875 Wola Sękowa pow. Sanok - 7 I 1946 Katowice), śpiewak, reżyser, dyr. teatru. Datę ur. 1874 podaje większość opracowań. Był synem Jakuba Brochwicz-Wiktora, właściciela ziemskiego i Wincenty Jasińskiej, mężem najpierw Angeli Aranda-Arelano, śpiewaczki meksykańskiej (występowała w 1900 i 1901 gościnnie w T. Wielkim w Warszawie w partii Amneris - "Aida"), a następnie Małgorzaty Vignon, tancerki franc. (ślub w grudniu 1928 w Nowym Jorku), ojcem śpiewaczek: Ewy D., -> Olgi D. i Mary Didur-Załuskiej. W 1876 został adoptowany przez nauczyciela Antoniego Didura. Po ukończeniu szkoły ludowej, wstąpił do seminarium nauczycielskiego we Lwowie. Od 1892 uczył się tu śpiewu solowego u W. Wysockiego, a następnie w Mediolanie u znanego tenora F. Emericha. Debiutował w 1894 w małym miasteczku Pinerollo koło Turynu (wg części oprac. w Rio de Janeiro), a później śpiewał m.in. w Treviglio i Padwie. Już po pierwszych występach w operach "Siła przeznaczenia" i "Gomez" zaangażowany został na sez. 1894/95 do Aleksandrii i Kairu jako drugi bas; wyróżnił się tam szczególnie w partii Marcelego ("Hugonoci"). Po powrocie do Mediolanu odniósł duży sukces śpiewając w IX Symfonii L. van Beethovena, a zyskawszy uznanie A. Toscaniniego został zaangażowany na cztery sez. (1895-99) do Teatro alla Scala. Z zespołem La Scali wyjeżdżał w miesiącach letnich na występy gościnne do Rio de Janeiro i Buenos Aires. W 1898-99 śpiewał w T. Vittorio Emanuele w Messynie. Od 1 X 1899 występował na scenie warsz. T. Wielkiego i zaangażowany pozostał tu do 20 IV 1903. W 1903-06 śpiewał znów w mediolańskiej La Scali, a także dorywczo w tym czasie na scenach Petersburga, Moskwy, Barcelony, Madrytu, Buenos Aires (okresowo w 1905-1908 w T. Colon), Londynu (jesienią 1905 w Covent Garden), Rzymu i in. miast włos. (Palermo, Bolonia). W sez. 1907/08 śpiewał w Nowym Jorku w Manhattan Opera, a latem 1908 gościnnie w Budapeszcie. 14 XI 1908 debiutował w zespole Metropolitan Opera House w Nowym Jorku w słynnej swej partii Mefista ("Faust"), a 16 XI tego roku już na scenie Metropolitan w partii Ramfisa ("Aida"). Odtąd przez dwadzieścia cztery kolejne sez., aż do końca sez. 1932/33 pozostawał w zespole Metropolitan. Tu odnosił swoje największe sukcesy. Wystąpił w tym czasie ok. dziewięciuset razy śpiewając pięćdziesiąt cztery partie (m.in. w wielu światowych i amerykańskich premierach) oraz śpiewał na licznych koncertach. Wyjeżdżał na występy gościnne, bardzo często do Ameryki Południowej (przez szesnaście sez.; m.in.w 1910 w Buenos Aires), a także,m.in.w 1909, do Paryża, Genui, Petersburga, Moskwy, Kijowa, Odessy, Charkowa, Wiednia; odwiedzał też Londyn, Madryt, Barcelonę. W Ameryce Północnej występował m.in. w Chicago, Atlancie, Montrealu, koncertował w ośrodkach polonijnych (m.in. w 1921). Często przyjeżdżał na gościnne występy do Polski. W Warszawie w T. Wielkim śpiewał m.in. w: 1906 (grudzień), 1909 (październik), 1912 (październik), 1914, i 1922 (czerwiec, październik), 1923 (czerwiec, lipiec), 1924, 1926 (czerwiec), 1927 (lipiec), 1931 (maj), 1934 (kwiecień); w Krakowie m.in. w: 1903 (czerwiec-sierpień), 1907, 1908, 1909, 1911 (lipiec, sierpień), 1914, 1920 (lipiec, sierpień), 1923 (sierpień), 1924 (lipiec, sierpień), 1926 (lipiec), 1927 (lipiec), 1930 (sierpień), 1933 (grudzień), 1934 (kwiecień); we Lwowie m.in. w: 1908 (marzec, kwiecień, październik), 1910 (październik), 1926 (czerwiec); w Poznaniu m.in. w: 1924J (grudzień) i 1926. W Polsce występował także na wielu koncertach. W 1932 opuścił scenę nowojorskiej Metropolitan Opera House; w sez. 1932/33 śpiewał jeszcze gościnnie na koncertach Metropolitan (ostatni raz 26 II 1933). Wycofał się w tym czasie z kariery śpiewaczej. Po powrocie do kraju osiadł we Lwowie, gdzie objął kierownictwo artyst. opery lwow. i w 1938 reżyserował m.in. "Straszny dwór", "Fausta", "Aidę", "Toskę". Wykładał też w lwow. konserwatorium; uczniami jego byli m.in, Wiktoria Kotulakówna-Calma, Aleksander Kowalski, Lesław Finze. W 1936 występował w filmie pol. "Amerykańska awantura". W końcu lipca 1939 został dyr. artyst. warsz. T. Wielkiego, ale z powodu wybuchu II wojny świat. stanowiska tego nie objął. W 1939-44 mieszkał w Warszawie kształcąc młodych śpiewaków, m.in. Jadwigę Lachetównę, Franciszka Arno. Po powstaniu warsz. zamieszkał w Krakowie; reżyserował tu "Halkę" wystawioną 25 XII 1944 w T. Powszechnym. Po zakończeniu wojny współdziałał w organizowaniu Opery Śląskiej i przygotował wraz z A. Doboszem premierę "Halki", inaugurującej działalność tej sceny (14 VI 1945 w T. im. Wyspiańskiego w Katowicach); D. śpiewał w tym przedstawieniu partię Dziemby - był to jego pierwszy od wielu lat i ostatni zarazem występ na scenie. Objął w sez. 1945/46 dyrekcję Opery Śląskiej, gdzie wystawiono w jego reżyserii "Toskę", "Rycerskość wieśniaczą" i "Pajace". Równocześnie był prof. i zajmował stanowisko dziekana wydziału wokalnego PWSM w Katowicach. Zmarł na serce podczas zajęć ze studentami. Był jednym z najsławniejszych śpiewaków pol., odnoszącym sukcesy na wszystkich scenach zagranicznych; "jeden z najlepszych basso cantate stawiany na równi ze słynnym F. Szalapinem" - pisał J. Reiss. Wyróżniał się bardzo niskim, potężnym, pięknie brzmiącym głosem i talentem aktorskim. O jego występach w 1909 pisano w prasie: "był zjawiskiem rzadkim, fenomenalnym. Głos o olbrzymiej skali, którego spiżowa potęga współzawodniczyła z niezrównaną głębią i aksamitnością brzmienia, doskonała spoistość rejestrów, świetna szkoła, niezwykła łatwość potęgowania siły dźwięku, subtelność i wyrazistość dynamiki - oto w krótkim zarysie najbardziej wprost zdumiewające jego zalety". Jego najsłynniejsze partie: Mefisto ("Faust"), Mefistofeles ("Mefistofeles"), Borys Godunow ("Borys Godunow"), Kecal ("Sprzedana narzeczona"), Młynarz ("Rusałka"), Filip ("Don Carlos"), Mathieu ("Andrea Chenier"), Gaspard ("Wolny strzelec"), Król Dodon ("Złoty kogucik"), Giacomo ("Fra Diavolo"), Leporello ("Don Juan"), Hrabia Almaviva i Figaro ("Wesele Figara"), Lescaut ("Manon" J. Masseneta), Don Basilio ("Cyrulik sewilski"), Sparafucile ("Rigoletto"), Król i Herold ("Lohengrin"), Wotan ("Pierścień Nibelungów"). W Polsce szczególnie ceniony był w partiach: Stolnika ("Halka"), Chorążego ("Hrabina"), Zbigniewa ("Straszny dwór"), Serwacego ("Verbum nobile"), Widma Pana ("Widma"), Wojewody ("Mazepa"). Śpiewał w językach: włos., niem., ang., franc, i rosyjskim. Bibl.: EdS IV; I. Kolodin: The Metropolitan Opera, New York 1967 (il.); Korolewicz-Waydowa; Le grandi voci, Roma 1964 (tu nagrania); Łoza: Czy wiesz I; Owerłło; Reiss: Śpiewacy i śpiewaczki s. 22; Riemann Musik Lexikon, Mainz 1959; W.H. Seltsam: Metropolitan Opera Annals, New York 1949 (il.); SMP; EMTA 1897 nr 46, 1898 nr 31,1899 nr 31, 44, 48, 1901 nr 11 (il.), 50, 1904 nr 17/18; Kur. warsz. 1922 nr 147, 1923 nr 171; Odra 1946 nr 2; Ruch muz. 1946 nr 2, 1962 nr 19 (J. Kański), 1966 nr 3 (il.); Scena i Sztuka 1912 nr 44; Scena pol. 1929 z. 3; Afisze, Bibl. Jagiell.; Afisze, IS PAN; Listy A. Didura, zb. Muzeum Teatro alla Scala Mediolan. Ikon.: K. Sichulski: Portret, karyk., akw., 1924 - MTWarszawa; K. Malaczyńska-Pajzderska: D. jako Mefisto (Faust), gips, 1908 oraz portret D., gips, repr. Sztuka (Lwów) 1911 s. 264; Z.Dunajewski: Portret, gips, przed 1950 (fot. IS PAN); Fot. pryw. i w rolach - MTWarszawa, IS PAN, zb. S. Dąbrowskiego. Nagrania: Aria z opery (Cyrulik sewilski) - MTWarszawa; Arie z oper (Faust, Borys Godunow, Cyrulik sewilski, Wolny strzelec, Ernani, Mefistofeles, Żydówka) - Red. Muz. PR. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
