Irma Czaykowska
CZAYKOWSKA Irmina, Irma, primo voto Dederko, secundo voto Basilides (4 września 1921 Warszawa – 4 stycznia 1989 Warszawa),
reżyserka.
Była córką Aleksandra Czaykowskiego i Czesławy z Roszczyków; żoną najpierw Jana Dederki (ślub 8 stycznia 1952 w Łodzi), potem dziennikarza Władysława Basilidesa (ślub 11 marca 1958 w Bielsku-Białej). W roku akademickim 1945/46 była słuchaczką Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej w Łodzi. W 1948 ukończyła Kurs dla Instruktorów Teatrów Niezawodowych w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie z siedzibą w Łodzi, potem studiowała reżyserię. Była asystentką Leona Schillera w pracy nad Kramem z piosenkami (premiera 1 lipca 1949 w Teatrze Wojska Polskiego). Eksternistyczny egzamin reżyserski zdała w 1952, jej przedstawieniem dyplomowym była Maszeńka (premiera 24 maja 1952 w Teatrze Ziemi Rzeszowskiej).
W sezonie 1952/53 była etatową reżyserką w teatrze rzeszowskim, w 1953/54–1955/56 w Tatrach Ziemi Pomorskiej, w 1956/57 i 1957/58 w Teatrze Polskim w Bielsku-Białej. W latach 50. reżyserowała też w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku, Teatrze Dolnośląskim w Jeleniej Górze, Teatrze Nowym w Poznaniu, Teatrze im. Jaracza w Olsztynie. Od 1 kwietnia 1958 do 31 sierpnia 1959 była zaangażowana w Operetce Śląskiej w Gliwicach, w sezonach 1959/60–1961/62 w Teatrze im. Mickiewicza w Częstochowie, w 1962/63 reżyserowała w Bałtyckim Teatrze Dramatycznym w Koszalinie i w Teatrze Ziemi Łódzkiej. W sezonach 1963/64–1964/65 była etatową reżyserką w Teatrze Dramatycznym w Warszawie (w 1966/67 reżyserowała tu gościnnie), w 1965/66 reżyserowała w Teatrze Ziemi Opolskiej, Teatrze im. Bogusławskiego w Kaliszu i Teatrze im. Jaracza w Łodzi (tu także w 1966/67), a w 1966/67 w Operetce Warszawskiej. Równocześnie w sezonach 1966/67–1970/71 była zaangażowana w Teatrze Klasycznym w Warszawie. W sezonie 1971/72 reżyserowała w Teatrze Ziemi Pomorskiej w Grudziądzu, w 1972/73 w Teatrze im. Osterwy w Gorzowie. W sezonach 1973/74–1980/81 pracowała w Teatrze im. Mickiewicza w Częstochowie. W 1980 reżyserowała gościnnie w Operetce Śląskiej w Gliwicach.
Jako reżyserka nie miała określonego stylu, ani repertuaru, wystawiała dramaty klasyczne, współczesne, komedie, farsy, a także operetki. Często były one już grane na innych scenach, popularne. Chwalono ją za sprawność, nadawanie spektaklom dobrego tempa, podkreślano umiejętność kształtowania przestrzeni scenicznej.
Jej reżyserie na scenach pozawarszawskich, to m.in.: Sprawa rodzinna (1952), Moralność pani Dulskiej (1953), Słomkowy kapelusz (1953; wspólnie z Janem Perzem, grała Eleonorę); Profesja pani Warren, Chory z urojenia – 1954; Legenda o miłości, Maturzyści – 1955; Uciekła mi przepióreczka (1956), Sługa dwóch panów (grała Beatrycze z Turynu, 1957), Przygoda florencka (1958), Trzy kobiety i ja (1960), Barbara Radziwiłłówna (1961), Anna Christie (1962), Cyd (1963), Herakles i Amazonki (1965), Paryżanka (1972). W Warszawie reżyserowała w Teatrze Dramatycznym: Szkoda wąsów (1964, później też w Opolu i Łodzi), Teatr cudów (1965), O długim czekaniu (1967), w Teatrze Klasycznym: Igraszki trafu i miłości (1968), Wiatr w gałęziach sasafrasu (1969), Zawsze we troje (1970). W ostatnim okresie pracy, w Częstochowie wystawiła: Chłopca z gwiazd (1973); Balladę o tamtych dniach, Miłość i próżność – 1974, Męża i żonę (1975), Grę miłości i przypadku (1979), Gburów (1981). Na scenach muzycznych reżyserowała: Tangolitę, Zaczęło się w banku – 1958; Niedzielę w Rzymie (1967), Giudittę (1980). Kilkakrotnie reżyserowała w Teatrze TV, m.in.: Wyspę pokoju (1965), Intermedia (1982), Czarującą szewcową (1983).
W dniu 17 września 1981 przeszła na emeryturę.
Bibliografia
Almanach 1988/89; Almanach sceny bydg. 1920–90; Kaszyński: Teatralia; Linert: T. w Bielsku-Białej 1945–2000; Misiorny: Teatry Ziem Zachodnich; Mrozińska; Szkoła; T. Dramatyczny w Warszawie; Pam. Teatr. 1995 z. 1–2 s. 128; Teatr 1989 nr 4; Życie Warsz. 1989 nr 18; Akty Ślubów nr 71/1952, Arch. USC Łódź i nr 118/1958, Arch. USC Bielsko-Biała oraz zgonu nr II/113/1989, Arch. USC Warszawa, Akta (fot.), ZASP; Wywiad z Cz., IS PAN.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
Biogram w Almanachu Sceny Polskiej
Irma Czaykowska, zamężna Basilides (4 IX1922 Warszawa - 4 I 1989 Warszawa), reżyser. W 1948 ukończyła Kurs dla Instruktorów Teatrów Niezawodowych PWST w Warszawie z siedzibą w Łodzi, następnie studiowała tam reżyserię. Była asystentką L. Schillera przy realizacji "Kramu z piosenkami" w T. Wojska Polskiego (1949). Jako reżyser współpracowała z większością scen krajowych, m. in. z T. Ziemi Rzeszowskiej (1951-53), gdzie przygotowała np. "Maszeńkę" Afinogenowa, "Moralność pani Dulskiej" Zapolskiej, T. Ziemi Pomorskiej w Bydgoszczy (1953-56), T. Dolnośląskim w Jeleniej Górze (1956): "Uciekła mi przepióreczka" Żeromskiego, T. Polskim w Bielsku Białej (1956-58), gdzie powtórzyła "Przepióreczkę", a następnie opracowała "Rozdroże miłości" Zawieyskiego, "Sługę dwóch panów" Goldoniego, "Przygodę florencką" Morstina. Na scenie Operetki Śląskiej w Gliwicach zrealizowała "Tangolitę" Abrahama i "Zaczęło się w banku" Brzezińskiego (1958), w T. im. Jaracza w Olsztynie "Ładną historię" Caillaveta i Flersa (1959); była etatowym reżyserem T. Dramatycznego im. Mickiewicza w Częstochowie (1960-62), gdzie przygotowała m. in. "Jasia i Małgosię" wg braci Grimm, "Otella" Shakespeare'a, "Barbarę Radziwiłłównę" Felińskiego, w Bałtyckim T. Dramatycznym w Koszalinie "Idiotkę" Acharda (sez. 1962/63), przez kilka sezonów pracowała w Warszawie: w 1. 1964-68 była reżyserem T. Dramatycznego ("Teatr cudów" Cervantesa), gościnnie w Operetce przygotowała "Niedzielę w Rzymie" Kramera (1967), w 1. 1968-70 w T. Klasycznym ("Strzeżcie się złodziei" Safjana, "Zawsze we troje" Labiche'a i Gondineta), w 1.1974-81 była reżyserem T. im. Mickiewicza, tu zrealizowała np. "Miłość i próżność" Godebskiego, "Wierną rzekę" Żeromskiego, "Męża i żonę" oraz "Świeczka zgasła" i "List" Fredry, "Krewniaków" Blizińskiego, "Grę miłości i przypadku" Marivaux. Ponadto gościnnie reżyserowała w T. Dramatycznym w Gdyni ("Ballady i romanse" Maliszewskiego 1955), w T. Ziemi Opolskiej ("Szkoda wąsów" Dmuszewskiego 1964, "Herakles i amazonki" Levy'ego 1965), w T. im. Jaracza w Łodzi (np. "Taka noc nie powtórzy się więcej" Stefanowicza 1965-1966), w T. Dramatycznym w Wałbrzychu (1971), w T. im. Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim ("Paryżanka" Becque'a 1972) oraz w teatrach Poznania, Białegostoku, Torunia, Legnicy. Źródło: Almanach Sceny Polskiej 1988/89 tom XXX, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1995
