Osoby

Andrzej Kijowski (29 listopada 1928 Kraków – 29 czerwca 1985 Warszawa),

pisarz, krytyk literacki i teatralny, dyrektor, kierownik artystyczny i literacki teatru.

W 1950 zadebiutował jako krytyk w prasie literackiej, w tym samym roku został przyjęty do ZLP. W latach 1951–54 był członkiem zespołu redakcyjnego „Życia Literackiego” (1955–56), „Twórczości” (od 1958), w 1954 ukończył filologię polską na UJ w Krakowie i został kierownikiem Redakcji Współczesnej w Wydawnictwie Literackim. W 1955 przeniósł się do Warszawy. W latach 1955–58 pracował w PIW-ie oraz w redakcji „Nowej Kultury” (1955–56), „Twórczości” (od 1958), w „Przeglądzie Kulturalnym” (1961–63), ponadto współpracował z „Nowinami Literackimi i Wydawniczymi”, „Teatrem”, „Życiem Literackim”, „Teatrem i Filmem”, „Dialogiem”, „Radarem”, „Tygodnikiem Powszechnym”.

Był autorem opowiadań, powieści, miniatur krytycznych, felietonów, esejów, reportaży, artykułów, recenzji i przekładów, według jego scenariuszy powstało pięć filmów: Wesele, Szyfry, Pasja, Dyrygent, Człowiek z dalekiego kraju. Był dwukrotnie stypendystą we Francji: w 1957 MKiS-u, w latach 1960–61 Fundacji Forda, laureatem wielu nagród literackich w kraju i za granicą. W sezonie 1967/68 sprawował kierownictwo literackie Teatru Dramatycznego w Warszawie, od l października 1981 do 31 marca 1982 dyrektorem i kierownikiem artystycznym Teatru im. Słowackiego w Krakowie.

Źródło: Almanach sceny polskiej 1984/1985. Tom XXVI. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1989. Rozwinięto skróty stosowane w źródłowej publikacji.

Przemówienie Andrzeja Kijowskiego na Kongresie Kultury Polskiej
w Teatrze Dramatycznym w Warszawie 11 grudnia 1981 (fragment)

Biogram w SBTP

KIJOWSKI Andrzej (29 listopada 1928 Kraków – 29 czerwca 1985 Warszawa),

kierownik literacki, dyrektor teatru. 

Był synem Tadeusza Kijowskiego, urzędnika włoskiego towarzystwa ubezpieczeń Assicurazioni Generali, i Wandy z Żeglikowskich; mężem Kazimiery Adamskiej, dziennikarki (ślub 14 sierpnia 1953 w Warszawie); ojcem pisarza i krytyka Andrzeja Tadeusza Kijowskiego. Uczył się w Krakowie: w czasie II wojny światowej w szkole handlowej, po wojnie w Liceum Humanistycznym im. Króla Jana III Sobieskiego. W 1948–54 studiował filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim i od 1951 pracował w redakcji krakowskiego „Życia Literackiego”. 

W 1955 przeniósł się do Warszawy. Pracował w Państwowym Instytucie Wydawniczym (do 1958) i w redakcjach czasopism: „Nowa Kultura” (1955–56), „Twórczość” (1958–85), „Przegląd Kulturalny” (1961–63). Współpracował też z innymi czasopismami, np. w „Teatrze” w 1956–60 zamieszczał stały felieton pod tytułem Listy z widowni (podpisywany Kij.), w 1958–75 publikował w „Dialogu” (np. w 1973 cykl felietonów Próby czytane), w 1966–72 i 1976–82 pisał w „Tygodniku Powszechnym”. Był krytykiem literackim, publicystą, prozaikiem, eseistą, autorem scenariuszy filmowych (m.in.: Szyfry, Wesele, Dyrygent), laureatem wielu nagród, m.in. londyńskiego Merkuriusza Polskiego (1958), Fundacji im. Kościelskich za całokształt twórczości literackiej (1965), Fundacji Alfreda Jurzykowskiego (1968). 

Miał piękną kartę opozycyjną: współpracował z Polskim Porozumieniem Niepodległościowym (PPN), Komitetem Obrony Robotników (KOR), Towarzystwem Kursów Naukowych (TKN), należał do sygnatariuszy „Listu 101”, protestującego przeciw projektowanym zmianom w Konstytucji, uczestniczył również w innych protestach intelektualistów przeciw polityce władz PRL-u. Objęty zakazem druku, publikował w czasopismach wydawanych poza cenzurą. 

W sezonie 1967/68 był kierownikiem literackim Teatru Dramatycznego w Warszawie za dyrekcji Andrzeja Szczepkowskiego. W lutym 1968, po zdjęciu z afisza Teatru Narodowego Dziadów, z jego inicjatywy zaczęto wśród literatów zbierać podpisy pod listem potępiającym tę decyzję; pod jego też redakcją po wstała rezolucja, domagająca się m.in. przywrócenia przedstawienia, przyjęta większością głosów na nadzwyczajnym, walnym zebraniu Oddziału Warszawskiego Związku Literatów Polskich. W końcu kwietnia 1968 odszedł, wraz ze Szczepkowskim, z Teatru Dramatycznego. Z początkiem sezonu 1981/82 objął dyrekcję i kierownictwo artystyczne Teatru im. Słowackiego w Krakowie; działalność przerwało mu internowanie, po wprowadzeniu 13 grudnia 1981 stanu wojennego. Dnia 31 marca 1982 sam zrezygnował z funkcji dyrektora Teatru im. Słowackiego, w uzasadnieniu pisząc:

W tej konfrontacji niekontrolowanej władzy ze zniewolonym społeczeństwem jestem po stronie internowanych i uwięzionych, usuniętych z pracy i uczelni, po stronie wyzutych z prawa do strajku i protestu, po stronie zmuszonych do milczenia i krycia się. W takiej sytuacji ogólnej i osobistej nie mogę kierować państwową instytucją. 

W 1986 Komitet Kultury Niezależnej ustanowił Nagrodę im. Andrzeja Kijowskiego, przyznawaną za twórczość publicystyczną.

Bibliografia

M. Fik: Kultura polska po Jałcie, Warszawa 1991; A. Friszke: Opozycja polityczna w PRL 1945–1980, Londyn 1994; A. Kijowski: Dziennik 1955–1969, Kraków 1998; Teatr drugiego obiegu; Współcześni pol. pisarze i badacze; Echo Krak. 1981 nr 159; Gaz. Wyb. 2005 nr 158 (il.); Kultura 1981 nr 48 (Wywiad z K; il.); Polityka 985 nr 27 (il.); Życie Lit. 1981 nr 38, 1985 nr 33; Akta (fot.), ZASP; Inf. żony, Kazimiery Kijowskiej. 

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.