Osoby

DOBRACZYŃSKI Edward (7 sierpnia 1930 Wąwolnica koło Nałęczowa – 10 marca 1998 Sopot),

tancerz, choreograf, reżyser, kierownik artystyczny, dyrektor teatru.

Był synem Wiktora Dobroczyńskiego i Pelagii z Borkowskich. W 1945–50 uczęszczał do gimnazjum w Gdyni, a w 1950 kształcił się w Centralnej Szkole Pracowników Kulturalno-Oświatowych w Jadwisinie koło Warszawy. W październiku tego roku został tancerzem w Studiu Operowym przy Filharmonii Bałtyckiej w Gdańsku, gdzie do końca sezonu 1952/53 ukończył też Studium Tańca Centralnej Poradni Amatorów Ruchu Artystycznego (CPARA) i Średnią Szkołę Baletową. W 1953–56 był choreografem i kierownikiem amatorskich Zespołów Pieśni i Tańca: Domu Kultury Stoczni Gdańskiej, Ziemi Kaszubskiej w Kościerzynie oraz tancerzem Zespołu Pieśni i Tańca Centralnej Rady Związków Zawodowych „Skolimów”. Interesował się tańcem towarzyskim; uczestniczył w szkoleniu nauczycieli tańca, m.in. w 1956 w gdańskim Domu Kultury pod kierunkiem M. Wieczystego, a w 1958 ukończył kurs instruktorski I stopnia w Krakowie.

Prowadził kursy tańca towarzyskiego równocześnie w sezonach 1956/57–1961/62 należał do baletu Opery Bałtyckiej  (od 1960 jako solista). Tańczył partie solowe w scenach baletowych w Eugeniuszu Onieginie, Strasznym dworze, Sprzedanej narzeczonej, Weselu Figara oraz w baletach, np.: Myśliwego (Piotruś i wilk), Ziemowita (Pory roku), Pana Twardowskiego (Krakatuk), Bożka Pana i Satyra (Dafnis i Chloe), Mistrza Ceremonii (Kopciuszek), Pana Młodego, Starostę i Pierwszego Drużbę (Wesele w Ojcowie; także współpraca reżyserska), Studenta (Cudowny mandaryn), Młodego (Harnasie, 1960). Do ostatniego przedstawienia opracował adaptację libretta i choreografię wspólnie z Janiną Jarzynówną-Sobczak.

Wysłany do Zakopanego, aby z pierwszej ręki nauczył się góralskiego i zbójnickiego – wspominała ich współpracę – tak się spodobał góralom, że uznali go za swego. Przywiózł nam nie tylko wiedzę o tańcach, przywiózł wiedzę o ludziach, o ich życiu. I to wniósł do Harnasi.

W latach 60. założył Akademicki Klub Taneczny Politechniki Gdańskiej i przez kilka lat pełnił funkcję trenera. W sezonie 1962/63 opracował choreografię do Igraszek z diabłem w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku. W tymże sezonie został choreografem Teatru Lalki i Aktora Miniatura, gdzie do 30 września 1973 był stałym współpracownikiem Natalii Gołębskiej i Alego Bunscha. Przygotował choreografię wielu przedstawień,

a przede wszystkim – pisał Henryk Jurkowski – do fascynującego doskonałością realizacji

spektaklu Bo w mazurze taka dusza... (1962), w którym

lalkom podporządkował tańce i korowody,

a Stanisław Iłowski dodał:

potrafił stworzyć dla lalek takie układy i wyraz taneczny, że nie gubiąc charakteru tańca, przekazał go w wykonaniu lalkowym

z typową dla możliwości lalek ekspresją, a nawet fantazją.

Przedstawienie to, pokazywane na festiwalach w kraju i za granicą,

stało się synonimem Miniatury i symbolem polskiego teatru lalek

(Jurkowski).

Po premierze Latającego wiatraka (1964; 1 miejsce na Międzynarodowym Festiwalu Lalek w Bukareszcie) Jan Puget zanotował:

Układami, precyzją i błyskotliwością wykonywania tańców Miniatura już od dawna wyróżnia się spośród innych naszych teatrów lalkowych. To owoc współpracy z Edwardem Dobraczyńskim choreografem, znakomicie wyczuwającym odrębność lalkowej specyfiki. W Latającym wiatraku oklaskiwaliśmy polkę i jak zawsze wspaniałego poloneza.

Był też autorem choreografii do spektakli: Czarodziejski bęben (1962), Piast i Popiel (1963), Legendy Zodiaku (1965), Ilia Muromiec (1967), Flisak i Przydróżka (1968), O turze złotorogim (1969), Bajki i ballady (1971), O Zwyrtale muzykancie (1972). Wyreżyserował Bajkę o dobrym smoku (1968) i Witeza Janosza (1971), a w Teatrze Lalek Pleciuga w Szczecinie Przygody Tymoteusza Rymcimci  (1973).

Dnia 6 stycznia 1975 zdał w Warszawie eksternistyczny egzamin reżyserski (lalkarski). Odtąd współpracował jako choreograf i reżyser z wieloma teatrami w kraju, np. z Teatrem im. Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim (Szewc Kopytko i kaczor Kwak, 1975), z teatrem lalek w Słupsku, Toruniu, Białymstoku (Leć głosie po rosie, 1976; nagroda na Ogólnopolskim Festiwalu Teatru Lalek w Opolu w 1977), Warszawie, Poznaniu. Od sezonu 1975/76 był stałym reżyserem Teatru Lalek Czerwony Kapturek w Olsztynie, od 1 maja 1980 także kierownikiem artystycznym i zastępcą dyrektora, a od sezonu 1981/82 dyrektorem i kierownikiem artystycznym tej sceny. Proponował różnorodny repertuar, ale jak często podkreślał, najbliższa była mu polska klasyka baśniowa, przybliżająca młodej widowni rodzimą tradycję.

Reżyserował m.in.: Tymoteusza wśród ptaków (1976), Baśń o pięknej Parysadzie (1978; nagroda na Ogólnopolskim Festiwalu Teatru Lalek w Opolu w 1979), Wojnę o echo (1979), O Kasi, co gąski zgubiła (1980), Betlejem polskie (1981), o którym Henryk Izydor Rogacki napisał:

widowisko miało w sobie coś z ducha i litery żłobków ruchomych – kuszących urodą historycyzmu, publicystyki

i alegorii, dzięki teatrowi olsztyńskiemu Rydlowe misterium, drogą przez pokój dziecinny, powraca we współczesną świadomość teatralną.

Z kolei w przedstawieniu O Piaście i Popielu (1983)

ujawnił wyraźne predyspozycje do widowisk wielkich, skomplikowanych, operujących z iście cyrkową zręcznością setkami rekwizytów, dziesiątkami lalek, zaskakujących dramatycznymi scenami w sytuacjach zdawałoby się, całkowicie statycznych. Nadał spektaklowi wartkie, utrzymane zresztą do końca tempo 

(Bogdan Dzitko).

Wystawił też Malutką czarownicę, Szopkę krakowską – 1985. Olsztyńskim Teatrem Lalek kierował do końca sezonu 1988/89, potem wrócił na Wybrzeże i zamieszkał w Sopocie. W sezonie 1989/90 opracował choreografię do Diabelskich skrzypiec w Teatrze Miniatura. W 1990 obchodził jubileusz 40-lecia, a w 1995 45-lecia pracy artystycznej.

Bibliografia

Almanach 1997/98; Gdańsk teatralny; Jankowski, Misiorny; H. Jurkowski: Teatr Miniatura. Tezy do monografii, Gdańsk 1979; Jurkowski: Moje pokolenie; Komorowska: Szymanowski; Opera Bałtycka 1945–85 (J. Jarzynówna-Sobczak; il.); Pleciuga XXV lat; 100 przedstawień teatru lalek; Szczepkowska: 20 lat t. na Wybrzeżu; Teatr Lalek w Olsztynie, Warszawa 1981 (il.); Żędzianowska: Pro memoria (il.); Scena 1987 nr 9 (il.); Teatr 1998 nr 4; Teatr Lalek 1962 nr 21 (S. Iłowski), 1964 nr 30 (J. Puget), 1989 nr 1 (H.I. Rogacki); Warmia i Mazury 1985 nr 11 (B. Dzitko), 22; Akta (fot.), ZASP; Programy, IS PAN; Almanach 1944–59.

Ikonografia

Fot. – IS PAN.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.