Osoby

KARPACKI Aleksander, właściwie Ołeksandr Kurdydyk, także Ołeksandr Karpatśkyj (2/14 czerwca 1889 Hannowce/ Hanniwci koło Stanisławowa na Pokuciu – 29 maja 1964 Lwów),

śpiewak. 

Był Ukraińcem, synem Wasyla Kurdydyka; mężem pianistki Aleksandry Bobarykinej (ślub 1 listopada 1919), która zapewne jako Olga Karpacka, była w latach międzywojennych korepetytorką Opery Poznańskiej, a po II wojnie światowej uczyła w Konserwatorium we Lwowie (tu: Olga Karpatśka). Córka Karpackiego, Tatiana Karpatśka, była śpiewaczką (występy na koncertach kameralnych) oraz pedagogiem lwowskiego Konserwatorium. 

W 1913–17 Karpacki studiował w klasie śpiewu M. Czuprynnikowa w Konserwatorium w Petersburgu (od 1914: Piotrogrodzie) i tu także debiutował na scenie operowej. W 1917–19 był solistą objazdowych zespołów operowych na Ukrainie, a w 1919–22 Opery w Kijowie, skąd przyjechał do Polski, najpierw do Lwowa, a potem zamieszkał w Poznaniu. Wystąpił 17 października 1922 w poznańskim Teatrze Wielkim, w otwierającej sezon premierze Konrada Wallenroda w roli Arcykomtura, jako

barytonista o wielkich nadziejach i dojrzały już śpiewak 

(Łucjan Kamieński)

i do 1939 był cenionym solistą Opery Poznańskiej. Śpiewał na tej scenie z sukcesem poważne, czołowe partie barytonowe, m.in. w 1923: Wojewodę (Maria Henryka Opieńskiego), Telramunda (Lohengrin) i Arcezjusza (Zamarłe oczy; też w 1936); w 1924: tytułowego Demona i Jagona (Otello); w 1925: Kostryna (Goplana) i Jana Freudhofera (Ewangelista); w 1926: Janosika (Pomsta Jontkowa). W lipcu 1923 z artystami poznańskimi występował w Bydgoszczy, a latem 1924 śpiewał na koncertach w Ciechocinku. Wystąpił 21 maja 1925 jako Scarpia w Tosce w Teatrze Wielkim w Warszawie. Do wykonania roli Janosika w Pomście Jontkowej zaproszono go do Katowic, gdzie śpiewał 30 czerwca 1927, a w lipcu tego roku, z operowym zespołem katowickiego Teatru Polskiego, występował w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie. 

Następne jego partie w Poznaniu, to w 1927: tytułowy Margier, Neri (Uczta szyderców), Radziwiłł Czarny (Zygmunt August) i Jan (Jakub lutnista); w 1928: Manfredo (Miłość trzech króli), Robert (Jolanta), Elio (Chopin) i Marcin (Verbum nobile); w 1929: Maćko z Bogdańca (Krzyżacy), tytułowy Mazepa w operze Piotra Czajkowskiego oraz Lord Ashton (Łucja z Lammermooru; to przedstawienie też reżyserował). W grudniu 1929 śpiewał gościnnie Hrabiego di Lunę (Trubadur) w Katowicach. W 1930 w Poznaniu kreował tytułową rolę w operze Szwanda dudziarz, był Arcykapłanem w świetnej premierze Samsona i Dalili, Don Carlosem w Mocy przeznaczenia; inteligentnie ujął postać Uroka w Manru, wystawionym 27 września 1930 dla uczczenia 70. rocznicy urodzin Ignacego Jana Paderewskiego i transmitowanym przez Polskie Radio 14 października 1930 na całą Europę.  

W okresie kryzysu, po upadku Opery Poznańskiej, w 1931 wraz z trzema innymi solistami, założył kwartet wokalny i koncertował na prowincji. Od 29 stycznia do 2 marca 1932 dał serię występów w Teatrze Wielkim w Warszawie; kilkanaście razy śpiewał partię Miecznika w Strasznym dworze, występował także jako tytułowy Eugeniusz Oniegin, Scarpia, Renato (Bal maskowy), tytułowy Rigoletto, Jelecki (Dama pikowa), Marceli (Cyganeria). W Poznaniu 4 czerwca 1932 wziął udział jako Miecznik w imponującym spektaklu Strasznego dworu, danym w 60. rocznicę śmierci Moniuszki na placu św. Marka, reprezentacyjnym miejscu Targów Poznańskich. Wystąpił też w Teatrze Wielkim w ważnej roli Petroniusza w premierze Quo vadis (29 października 1932). Wobec przedłużającego się kryzysu, udostępnił swe mieszkanie na zebrania założycieli Zrzeszenia Artystów Opery (też: Zespół Artystów Operowych), które pertraktowało z Zarządem Miasta Poznania i uzyskało zgodę na wznowienie działalności, a na kierownika artystycznego powołało Zygmunta Latoszewskiego. Działania te uratowały operę. 

Po odzyskaniu przez Operę Poznańską stabilizacji, nadal występował, tworząc na tej scenie wybitne role. W 1933 były to: Miecznik (Straszny dwór), Rigoletto oraz Don Alfonso (Così fan tutte), a w 1934: doskonała rola tytułowa w Kniaziu Igorze (wystawionym po raz pierwszy w Polsce 10 lutego 1934, w jego przekładzie), Malatesta (Don Pasquale) i Hrabia Gil (Tajemnica Zuzanny). Po sezonie 1934/35 i znakomitej roli Blaksa (Eros i Psyche), a potem pełnej ekspresji, dramatycznej roli Marcelego (Cyganeria), oraz wybitnych: tytułowej Wilhelma Tella i Quido de Monforta (Nieszpory sycylijskie), miał świetne recenzje.

Duża kultura muzyczna i doświadczenie – napisał Tadeusz Kassern – pozwalają p. Karpackiemu zawsze na stwarzanie żywych, interesujących kreacji.

Kolejne postaci, w jakich wystąpił na scenie Opery Poznańskiej w 1935–39, to: Ojciec Cenci (Beatrix Cenci), Walenty (Faust), Janusz (Halka), Tonio (Pajace), Hrabia di Luna (Trubadur), Michonnet (Adrianna Lecouvreur, 1935), Hrabia Branicki (Casanova, 1936), Lescaut (Manon), Jelecki (Dama pikowa, 1937), Arcykapłan (Alcesta), Germont (Traviata), Rotmistrz Sławomir (Damy i huzary), Maciej (Straszny dwór), Sebastiano (Niziny, 1938), Pan Fluth (Wesołe kumoszki z Windsoru, 1939). W 1934 występował gościnnie w Madrycie. 

Miał dobre warunki sceniczne i z talentem odtwarzał dramatyczne role operowe. Zajmował mocną pozycję w poznańskim środowisku muzycznym. Występował też na koncertach, na których wykonywał często dzieła kompozytorów polskich; był np. solistą 3 maja 1928 w uroczystej prezentacji kantaty Triumf Stefana Poradowskiego, 17 kwietnia 1930 wystąpił w oratorium Znalezienie św. Krzyża Feliksa Nowowiejskiego, a 27 czerwca 1937 w oratorium tegoż kompozytora Quo vadis, w którym śpiewał partię Świętego Piotra. Od 1932 do wojny uczył śpiewu w Wielkopolskiej Szkole Muzycznej. 

Podczas II wojny światowej i okupacji niemieckiej mieszkał nadal w Poznaniu; wiadomo, że w 1943 występował w Reichsgautheater Posen, teatrze niemieckim, działającym w gmachu Teatru Wielkiego. Po wkroczeniu Armii Czerwonej, był jeńcem sowieckim i jeszcze po wojnie więziono go w obozach Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych: w Szybotowie, a przedtem w Riazaniu-Diagilewie. W 1947–51 uczył śpiewu w Konserwatorium w Odessie, a potem do 1962 w Konserwatorium lwowskim (Państwowym Wyższym Instytucie Muzycznym), gdzie był kierownikiem Katedry Wokalistyki. 

Bibliografia

Dziadek: Opera Pozn. 1919–2005 (il.); I. Fokt, M. Harajda-Wojciechowska; Z życia muzycznego Poznania. Programy koncertów 1900–1939. Katalog, Poznań 2004; Komorowska: Teatry muz. Drugiej Rzeczypospolitej; Komorowska: Za kurtyną lat; I. Łysenko: Spiwaky Ukrajiny. Encyklopedyczne wydannia, Kyjiw 2011 (il.); T. Mazepa, L. Mazepa: Szkice z dziejów wokalistyki we Lwowie, Wrocław 2008 s. 260, 264, 265; Mrozek s. 253, 289; Opera Pozn. 1919–69 s. 23–31 (il.), 32, 64, 129 (il.), 134, 139; Opera w Poznaniu. 75 lat (il.); Świtała (il.; tu opinie L. Kamieńskiego s. 48 i T. Kasserna s. 168); Weber: Z dziejów opery w Bydgoszczy; Kur. Pozn. 1922 nr 241; Kur. Warsz. 1925 nr 172, 1929 nr 309, 1930 nr 265, 334, 1932 nr 29, 31, 32, 34, 36, 48, 49, 62, 1934 nr 273, 350; Pam. Teatr. 2008 z. 3–4 s. 42; Prz. Teatr. i Film. 1924 nr 3 s. 11. nr 12 s. 20; Ruch. Muz. 1965 nr 24 (J. Grabowski: „Straszny dwór” Stanisława Moniuszki na scenie warszawskiej); Scena Pol. 1923 z. 1–3 s. 77. z. 7–12 s. 33; Życie Teatru 1926 nr 38–39; Afisze, IS PAN; Akta miasta Poznania: kartoteka mieszkańców z lat 1870–1930 (tu karty meldunkowe K., sygn. 14701). Arch. Państw. Poznań; Programy, MTWarszawa; Szwed.

Ikonografia

Fot. – MTWarszawa, NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.