Irena Grywińska
GRYWIŃSKA Irena, z domu Sztange lub Stange, zamężna Adwentowicz, także Grynbaum-Grywińska (28 X 1895 Kalisz - 26 XII 1969 Warszawa), aktorka, reżyser, dyrektor teatru. Data i miejsce urodzenia wg S. Łozy; w akcie zgonu występuje: 28 X 1898 Warszawa, w ankiecie ZASP-u: 28 X 1900 Warszawa. Była córką Stanisława i Franciszki Stangów (Sztangów), żoną Karola Adwentowicza (zob.t.l), którego poślubiła po 1939 (dokładnej daty ślubu nie udało się ustalić; w dokumentach ZASP-u do 1939 występuje jako Grynbaum-Grywińska). Szkołę średnią ukończyła w Kaliszu, nast. studiowała w Dreźnie języki obce. Sztuki aktorskiej uczyła się pod kier. T. Rolanda i K. Borowskiego. Debiutowała w 1923 w T. Miejskim w Łodzi. W sez. 1923/24 występowała w T. im. Fredry w Warszawie, m.in. w roli Heleny ("Zazdrość"); w rec. w "Kurierze Warszawskim" (1924 nr 23) T. Kończyc napisał, że ma "ładne warunki i niewątpliwe zdolności, ale roli Heleny nie mogła opanować, grała monotonnie, nierówno i spadała z tonu". W lecie 1924 grała w warsz. T. Bagatela, w sez. 1924/25 w T. im. Bogusławskiego pod kier. L. Schillera: Fifinę ("Podróż po Warszawie"), Emilię ("Opowieść zimowa"), Wandę ("Skalmierzanki") i Pułkownikową Sablinę ("Kniaź Potiomkin"). Na sez. 1925/26 zaangażowała się do T. Miejskiego w Łodzi. Od 6 VIII 1926 grała gościnnie w T. Polskim w Warszawie Lię ("Płomienna noc"). W 1927 (od stycznia do września) występowała w zespole objazdowym K. Adwentowicza, m.in. w Kaliszu, Kielcach, Radomiu, Zamościu, Stanisławowie, Przemyślu, Tarnowie, Drohobyczu, Częstochowie, Płocku. Grała wtedy po raz pierwszy, wielokrotnie potem powtarzaną, tyt. rolę w farsie "Mecenas Bolbec i jego mąż". W sez. 1927/28-1929/30 należała do zespołu T. Miejskiego w Łodzi (ostatni sez. pod dyr. K. Adwentowicza); w czerwcu i wrześniu 1930 występowała gościnnie z t. łódz. w Warszawie. Na sez. 1930/31 została zaangażowana do T. Miejskich we Lwowie, grała przede wszystkim w komediach na scenie T. Małego. W 1931 występowała gościnnie w T. Nowym w Poznaniu. Od lutego 1932 grała Monikę w "Sprawie Moniki" w Instytucie Reduty w Warszawie, a nast. w objeździe. Od sez. 1932/33 do wybuchu II wojny świat. prowadziła z K. Adwentowiczem pryw. T. Kameralny w Warszawie. W 1939 występowała też w warsz. kabarecie Nowy Momus. W sez. 1933/34 zagrała dwie role w T. Ateneum, obie w reż. L. Schillera: Żonę ("Na drodze") i Córkę Natana ("Szczury wędrowne"). W T. Kameralnym grała, obok wielu ról komediowych, także pierwszoplanowe w repertuarze dram., m.in.: Amelię ("Mazepa"), Norę ("Nora"), Irenę ("Ponad śnieg bielszym się stanę"), Hildę ("Budowniczy Solness"), Annę ("Anna Karenina"), Elżbietę ("Elżbieta królowa, kobieta bez mężczyzny"); zaczęła tu też reżyserować: "Maturę" i "Tajemnicę lekarską" (1936) oraz "Niewiniątka" (1938). W czasie okupacji niem. do 1942 pracowała w Warszawie jako kelnerka w barze "Pod Znachorem", potem ukrywała się na wsi, w Albinowie pod Opatowem. Do teatru wróciła wiosną 1945; od kwietnia do września t.r. występowała w prowadzonym przez K. Adwentowicza i W. Horzycę T. Miejskim w Katowicach. W sez. 1945/46 prowadziła z Adwentowiczem T. Powszechny im. Żołnierza Polskiego w Krakowie, w którym reżyserowała m.in. pol. prem. "Dwóch teatrów" (24 II 1946). W sez. 1946/47 kierowała najpierw krak. Okręgowym T. Domu Żołnierza, a od grudnia Zrzeszeniem Artystów pn. Komedia Muzyczna (z A. Fuzakowskim i F. Bedlewiczem). W 1947 uzyskała uprawnienia reżyserskie. W sez. 1947/48 występowała gościnnie jako Regina ("Lisie gniazdo") w warsz. Studio T. MO. W sez. 1948/49-1950/51 należała do zespołu T. Powszechnego w Łodzi pod kier. K. Adwentowicza (reżyserowała tu "Dwa teatry" i "Niemców", grała m.in. Ochotnicką w "Klubie kawalerów", Tatianę w "Przełomie", Olgę w "Obcym cieniu"). Następnie w Warszawie: w sez. 1951/52 i 1952/53 należała do zespołu T. Nowego, 1953-55 do zespołu T. Powszechnego. Potem, przez cztery sez., od 1 XI 1955 do października 1959, była dyr. i kier. artyst. T. Ludowego; grała m.in. Panią Alving w "Upiorach", reżyserowała m.in. "Dziewczynę z dzbanem" (1956), "Uciekła mi przepióreczka" (1956), "Pannę Julię" (1957), pol. prem. "Dramatu akt pierwszy" (17 X 1958), "Żabusię"(1959). Potem przeniosła się do T. Klasycznego i pracowała jako reżyser do końca sez. 1963/64. W tym okresie reżyserowała także gościnnie w innych miastach, np. w 1962 w T. Polskim w Szczecinie "Idiotkę". Była obdarzona świetnymi warunkami zewnętrznymi. "Czarne kędziory, duże szaro-zielone oczy, brzoskwiniowa cera z siatką błękitnych żyłek na skroniach, wydatne dosyć - zmysłowe trochę usta, wężowa linia postaci" - tak charakteryzował ją w 1933 sprawozdawca "Światowida", dodając, że żywiołem jej jest "nerwowe tempo współczesności". W pocz. okresie grała gł. amantki w lekkim repertuarze - komediach, farsach i wodewilach, potem, gdy stała się towarzyszką życia Adwentowicza, zaczęła grać też duże role dram., występując najczęściej jako jego partnerka. Nie zawsze jednak, była w nich przekonywająca. "Kto wie - pisał K. Wierzyński w rec. z "Ponad śnieg bielszym się stanę" - czy talent jej nie jest szczerszy w komediowym uśmiechu, niż gwałtownościach dramatycznych, jak gdyby na siłę forsowanych". W ocenie S. Marczaka-Oborskiego, w okresie międzywojennym "dysponowała urokami rozkwitłej kobiecości, umiejętnością dialogowania, sugestywnymi akcentami w sztukach psychologicznych. Gorzej bywało z heroinami dramatów wymagających bogatszych i roz-maitszych środków aktorskich". Wcześnie zainteresowała się reżyserią i po wojnie jej się przede wszystkim poświęciła; tłumaczyła także sztuki teatralne z obcych języków - szczególnym powodzeniem cieszyła się wprowadzona przez nią w 1932 na scenę w T. Kameralnym sztuka Ch. Winsloe "Dziewczęta w mundurkach". Bibl.: Album artysty polskiego, Warszawa 1938 (il.); Almanach 1969/70; Fallek: Cztery sezony; Kaszyński: Teatr łódź.; Krasiński: Teatr Jaracza; Krasiński: Warsz. sceny; Linert: T. Śląski; Łoza: Czy wiesz; Marczak-Oborski: Teatr 1918-39; O zespole Reduty s. 281-286 (I. Grywińska-Adwentowicz), 414; Słonimski: Gwałt; Szczublewski: Artyści i urzędnicy; Wierzyński: Wrażenia; Kur. Warsz. 1924 nr 23, 1930 nr 174, 240, 276, 328, 1932 nr 316, 1934 nr 113, 292, 1935 nr 63, 280, 315, 1936 nr 27, 358, 1938 nr 27, 98, 1939 nr 84; Światowid 1933 nr 19 (il.); Teatr 1970 nr 5; Afisze, programy (m.in. T. Nowy 1949-84), IS PAN, MTWarszawa; Akta (tu fot.), ZASP; Wosiek: Teatry objazdowe; Archiwum K. Adwentowicza, MTWarszawa (sygn. D. 166-169 III, D. 529 III). Ikon.: Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN, MTWarszawa, ZASP. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994
