Osoby

BONECKI Jan Mieczysław (17 września 1892 Warszawa – 2 października 1976 Miami, USA),

aktor, reżyser. 

Był synem Franciszka Boneckiego i Antoniny z Mnichów; pierwszym mężem śpiewaczki Zofii Fedyczkowskiej (ślub około 1919). W 1910–13 był uczniem Szkoły Aplikacyjnej w Warszawie, wyróżnił się na popisie szkolnym 23 czerwca 1913.

Zaangażowany do zespołu dramatu Warszawskich Teatrów Rządowych, grał tu do końca sezonu 1914/15, a 1915/16 był w zespole pod kierownictwem Zrzeszenia Aktorów. Wystąpił na przykład w rolach Staszka (Wesele, marzec 1915), Aktora grającego Fausta (Noc listopadowa, grudzień 1915); w 1914/15 występował też w Teatrze Artystycznym. Od lutego 1916 był zaangażowany w Teatrze Praskim, gdzie zagrał Czesława w Odludkach i poecie (maj), Rejenta w Zemście (czerwiec). W sezonie 1916/17 występował w Teatrze Miejskim w Łodzi, na przykład w roli Jaśka (Wesele), a w 1917/18 w Teatrze Polskim w Warszawie, m.in. w rolach: Tomasza (Judasz z Kariothu), Filipa (Dożywocie), Celia (Kaprysy Marianny). W tym czasie (1 maja 1918) w Teatrze Polskim w Kielcach reżyserował Konfederatów barskich. W sezonie 1918/19 był aktorem Teatru Miejskiego w Lublinie (Semenko w Śnie srebrnym Salomei), w lutym 1919 wystawił tu Męża i żonę. W kwietniu i maju 1919 z zespołem objazdowym pod kierownictwem A. Millera grał m.in. w Kielcach i Radomiu; we wrześniu 1919 w teatrze lubelskim reżyserował Pana Geldhaba. W sezonie 1919/20 występował w niewielkich rolach w Teatrze Polskim w Warszawie. W sezonie 1920/21 grał i reżyserował, na przykład Sędziów w Teatrze Polskim w Sosnowcu oraz w Teatrze Plebiscytowym pod kierownictwem Henryka Czarneckiego, m.in. w Sosnowcu, Częstochowie, Płocku i Kaliszu. W sezonie 1921/22 grał początkowo w Sosnowcu, a następnie w Teatrze Narodowym w Poznaniu reżyserował Prokuratora Hallersa. Latem 1922 występował w Teatrze Zdrojowym w Krynicy (na przykład w roli Piotra w Mieszczanach), a w sezonie letnim 1923 z zespołem objazdowym Karola Adwentowicza gościł we Włocławku i Ciechocinku. W sezonie 1922/23 znalazł się na liście Związku Artystów Scen Polskich, „aspirantów reżyserskich dramatu i komedii”. 

W sezonie 1923/24 reżyserował w Teatrze Miejskim w Łodzi, głównie sztuki z lżejszego repertuaru, takie jak: Proces rozwodowy, Dwaj mężowie pani Marty, ale także repertuar poważny, na przykład Wesele, w którym zagrał Dziennikarza. Wykładał w działającej przy teatrze Szkole Dramatycznej. Od sierpnia do grudnia 1924 występował w warszawskim kabarecie Stańczyk. W sezonach 1924/25 i 1925/26 grał w Teatrze im. Bogusławskiego w Warszawie w głośnych przedstawieniach w reżyserii Leona Schillera oraz Aleksandra Zelwerowicza, role takie, jak: Menelaos (Achilleis), Oset (Róża), Wurm (Intryga i miłość), Ziemlianika (Rewizor), Przechrzta (Nie-Boska komedia), Napoleon (Napoleon w szlafroku).

Był na ogół dobrze oceniany przez recenzentów; sam reżyserował tam Śpiewaka własnej niedoli (zagrał Josla). W sezonie 1926/27 grał znowu w Teatrze Polskim w Warszawie, na przykład Mixta (Wieża Babel), Dzwonnika (Klątwa), w 1927/28 i 1928/29 w Teatrach Miejskich w Łodzi, na przykład Mecenasa (Adwokat i róże), i reżyserował Murzyna warszawskiego, Dwóch panów B., Dzieje grzechu, Proces Mary Dugan, Wierę Mircewą. 

W 1929 znajdował się już na liście „reżyserów rzeczywistych” w dziale dramatu. W sezonach 1929/30 i 1930/31 był aktorem i reżyserem Teatru Polskiego w Katowicach, gdzie wystawił sztuki: Adwokat i róże (zagrał znowu Mecenasa), Papa kawaler, Powrót do grzechu (zagrał Borackiego), wystąpił też w rolach: Bobczyńskiego (Rewizor), Prokuratora Hallersa. W sezonie 1931/32 grał w Warszawie, w Teatrze na Chłodnej, na przykład Tackletona (Świerszcz za kominem), a w Teatrze Polskim Sierżanta Mike’a (Zbyt prawdziwe, aby było dobre). Potem występował w Wilnie, w lipcu 1932 w Teatrze „Lutnia” w roli Burcewa (Azef), a we wrześniu Ojca (Handlarze sławy), w Teatrze na Pohulance wystawił na przykład Przeprowadzkę (październik). 

Po powrocie do Warszawy w grudniu 1932 w Teatrze Artystów reżyserował Rasputina, również od grudnia do końca sezonu 1932/33 występował w Teatrze Polskim, na przykład jako: Panisse (Mariusz), Bankier (Ptaki), Sierżant Duval (Fräulein Doktor), a w 1933/34 w Teatrze Narodowym, Nowym, Letnim, na przykład Blazjusz (Nie igra się z miłością). W sezonie 1934/35 był aktorem i reżyserem w Teatrze na Pohulance w Wilnie, wystawił m.in. Zwyciężyłem kryzys, Firmę (Hugon Brandt), Kwiecistą drogę (Gasgolder), Rozkoszną dziewczynę, Tajemniczego Dżemsa (rola tytułowa). W maju 1936 w łódzkim Teatrze Miejskim reżyserował sztukę Kto zabił? (Prokurator Flint), w czerwcu 1936 w warszawskim Teatrze Malickiej wystąpił w roli Pastora (Profesja pani Warren). Ze sztuką Kto zabił? odbył tournée po Polsce, m.in. w lutym 1937 grał w Teatrze Polskim w Katowicach, w marcu 1937 w Teatrze Polskim w Poznaniu, a w lutym 1938 w Teatrze Kameralnym w Częstochowie. 

W sezonie 1936/37 był reżyserem Teatrów Miejskich w Łodzi, gdzie wystawił na przykład Ludzi na krze (grał Profesora Junka), w listopadzie 1936 występował w tej sztuce w Teatrze Miejskim w Sosnowcu, a na początku 1937 reżyserował w Teatrze Kameralnym w Częstochowie, m.in. Firmę, Mysz kościelną. W lipcu i sierpniu 1937 był w Teatrze Miejskim im. Orzeszkowej w Grodnie. W sezonach 1937/38–1938/39 występował w Teatrze Polskim w Warszawie, m.in. jako: Błażej (Asmodeusz), Grabarz pierwszy (Hamlet), Baron (Maskarada). W grudniu 1937 z zespołem Naszego Teatru pod dyrekcją Heleny Starskiej występował w Teatrze Letnim w Warszawie w Przyjacielu wesołego diabła, w 1939 w Teatrze Nowym grał Doktora Kwalisa (Prawdziwe życie Anny).

Na początku kariery artystycznej Antoni Sikorski określił Boneckiego jako „amanta charakterystyczno-dramatycznego i komika”, przyznając mu również „wybitne zdolności aktorskie i pomysłowe jako reżysera”. Dość szybko zaczął jednak grać role charakterystyczne, do których predysponowały go warunki zewnętrzne (postawny, o bardzo wyrazistych rysach twarzy). Wyróżniał się znakomitą dykcją. Do zauważonych i dobrze ocenianych ról Boneckiego należał m.in. Dzwonnik (Klątwa)

przez żadną może rolę nie przeszedł tak w pełni duch utworu, jak przez ten epizod 

(Adam Grzymała-Siedlecki),

stworzył kapitalną postać Sierżanta Mike’a,

jedną z najlepiej odtworzonych ról w bieżącym sezonie 

(Wiktor Brumer).

Kontrowersje wzbudził Wurm (Intryga i miłość); według Słonimskiego Bonecki reprezentował anachroniczny styl gry:

stworzył «czarny charakter» sprzed czterdziestu lat. Straszył, ale nikt go się nie bał. Intrygant, zły i podstępny człowiek, niekoniecznie musi się garbić i skradać.

W Asmodeuszu, choć „zdolny i pracowity”, nie miał zewnętrznych warunków do roli, brakowało mu „uwodzicielskiego czaru” (Karol Irzykowski), a w roli Blazjusza (Nie igra się z miłością) „brakło mu trochę siły komicznej” (Wojciech Natanson). 

Brał udział w słuchowiskach Polskiego Radia. W 1934–37 zagrał niewielkie role w filmach: Córka generała Pankratowa, Jaśnie pan szofer, Bohaterowie Sybiru, Pan Twardowski, Wierna rzeka. W kwietniu 1922 był delegatem na zjazd Związku Artystów Scen Polskich, w 1933 i 1934 zasiadał w Zarządzie Głównym. W lipcu 1939 wyjechał do USA na Wystawę Światową, na krótko przed wybuchem wojny wracał na statku „Piłsudski” do Polski, ale statek zawrócono do Anglii, gdzie Bonecki pozostał przez rok. W 1940 emigrował do USA i mieszkał tam już do końca życia. Reżyserował i występował w teatrach polonijnych, m.in. w 1940 na Scenie Polskiej w Chicago grał we własnej reżyserii Prokuratora Hallersa. W „Dzienniku Związkowym” napisano o nim:

Jest prawdziwym mistrzem reżyserii i mistrzem sztuki aktorskiej. Jako reżyser okazał się nad wyraz sumienny, dokładny i głęboki. Jako aktor – niezrównany. Nadzwyczajna jest jego naturalność, z jaką odtwarza swoją rolę.

Od stycznia 1942 pracował w Polskim Teatrze Artystów (początkowo Polski Teatr Narodowy) w Nowym Jorku, gdzie wystawił Piątą kolumnę w Warszawie, z którą wyjeżdżał m.in. do Detroit i Chicago. W 1946 w Chicago reżyserował Obronę Częstochowy, a w 1949 w Detroit Macierz według powieści Marii Rodziewiczówny; były to przedstawienia Towarzystwa Miłośników Sceny. W Detroit prowadził program radiowy, a stąd wyjechał do Buffalo, gdzie założył szkołę dramatyczną i pracował w redakcji „Dziennika dla Wszystkich”. 

W 1950 zamieszkał na Florydzie; w Miami zorganizował Kółko Dramatyczne Młodzieży, organizował występy i prelekcje. Pod patronatem emigracyjnego Związku Nauczycielstwa Polskiego prowadził lekcje recytacji i deklamacji na kursach dla dzieci i młodzieży polskiego pochodzenia. W 1958, zaproszony do poprowadzenia takiego kursu w Chicago, we wrześniu tego roku wystąpił gościnnie w roli Prokuratora Hallersa w chicagowskim Teatrze Nasza Reduta, i wtedy też w „Dzienniku Związkowym” oceniono jego występ jako znakomity.

Działał w organizacjach polonijnych, w 1945–48 przeprowadzał zbiórki na rzecz aktorów w Polsce. Z jego inicjatywy we wrześniu 1945 zawiązał się Buffalowski Komitet Artystów Teatralnych dla Niesienia Pomocy. Przez szereg lat pełnił funkcję sekretarza Związku Artystów Scen Polskich w USA.

Bibliografia

Bibliografia dramatu; Boy: Pisma t. 21, 22, 24–26, 28; Brumer Tradycja i styl; Czempiński: Teatry w Warszawie s. 186, 189; Dymek z papierosa s. 380, 381; Fallek; Cztery sezony s. 34, 36–39; Grzymała-Siedlecki: Z t. warsz.; Guderian-Czaplińska: Teatralna Arkadia; Irzykowski: Pisma teatr. t. 1–3, 4 (cyt.); Iwaszkiewicz: T. Polski (il.); Kaszyński: Teatralia; Konarska-Pabiniak: Repertuar, Kruk: T. w Lublinie 1918–39; Lechoń: Świat teatru; Limanowski: Duchowość; Lorentowicz: 20 lat t. 3, 5; Lorentowicz: T. Polski (il.); Łoza: Czy wiesz (il.); W. Natanson; Chwyty i zachwyty, Kraków 1934 s. 106; Nawrat: Repertuar; Nawrat: T. Pol. w Katowicach (il.); Orzechowski: Teatr polonijny; Parandowski; Rulikowski: Teatr warsz. s. 67; Sikorski: Szkoła Aplikacyjna s. 74–75; Słonimski: Gwałt; Stoch: Dzieje klasyki; Stokowa: Wyspiański; Szczublewski: Artyści i urzędnicy; T. pol. 1890–1918, zabór ros. (il.); T. przy ul. Cegielnianej (il.); Troczyński: Pisma teatr.; Wierzyński: Wrażenia; Wilski: Szkolnictwo; Wroczyński: Pół wieku s. 273; Wysiński: ZASP; Życie teatr. w Częstochowie; Żywot: Dwadzieścia sezonów; Kur. Warsz. 1915 nr 334, 1916 nr 48, 129, 1917 nr 380, 1918 nr 121, 1919 nr 225, 228, 1923 nr 170, 253, 1924 nr 96, 1927 nr 52, 1931 nr 296, 1932 nr 346, 1933 nr 301, 1934 nr 43, 106, 139, 184, 1936 nr 158, 252, 1937 nr 345, 1938 nr 97, 1939 nr 157; Pam. Teatr. 1958 z. 2 s. 358, 1965 z. 2 s. 184, 1968 z. 3 s. 321 (il.), 322, 325, 333, 338, 395, 1973 z. 3–4 s. 411, 446, 463, 1975 z. 3–4 s. 364–365, 1980 z. 3–4 s. 442, 443, 454; Prz. Teatr. i Film. 1919 nr 5, 8, 1924 nr 14; Scena Pol. 1922 z. 1–2, 6–7, 1929 z. 21; Świat 1916 nr 21; Teatr 1936 nr 2, 1937 nr 7, 11–12; Afisze, Uniw. w Poznaniu; Arch. E. i L. Krzemieńskich, MTWarszawa (wycinki osobowe B. m.in. z „Dziennika Związkowego”; il.); Hernik Spalińska: Repertuar, Materiały, Red. SBTP IS PAN; Spis ZASP 1923, 1939; Straus: Repertuar 1914–15, 1915–16; Wosiek: Teatry objazdowe; www.ancestry.com; www.filmpolski.pl 

Ikonografia

Fot. – Bibl. Nar., IS PAN, NAC. 

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.