Osoby

ERWAN Ireneusz, właściwie Ireneusz Walczyk, pseudonim Ireneusz Żymirski (20 sierpnia 1900 Zawiercie – 5 czerwca 1982 Piwniczna, Nowosądeckie),

aktor, reżyser, dyrektor teatru. 

Był synem tkaczy, Mikołaja Walczyka i Domiceli z Bulskich; mężem aktorki Janiny Majewskiej (ślub w 1928). Ukończył gimnazjum klasyczne, później był słuchaczem wydziału chemii na Politechnice Lwowskiej. W 1922 śpiewał w chórze operowym lwowskiego Teatru Wielkiego, a w 1923–25 grał epizody w Teatrach Miejskich, np.: Zbója Madeja (Noc św. Mikołaja), Mirskiego i Kubę (Wicek i Wacek), Kanonika d’Estivet (Joanna D’Arc); od października 1924 do lipca 1925 używał pseudonimu Żymirski. Według jego własnej relacji, w 1924 kształcił się w szkole dramatycznej Czesława Krzyżanowskiego przy Instytucie Muzycznym we Lwowie. W sierpniu 1924 występował w zespole Ireny Solskiej. W 1925 we Lwowie zdał egzamin aktorski Związku Artystów Scen Polskich. Od tej pory używał pseudonimu Erwan. 

W 1925 za angażował się do Teatru Polskiego w Katowicach, gdzie do 1929 był aktorem i inspicjentem, a w 1929–32 należał do zespołu opery i operetki. Grał epizody, np.: Sikorskiego (Kościuszko pod Racławicami, 1927), Robotnika (Wyzwolenie, 1928), a przed samym odejściem z teatru wyróżniony został w roli Świętego Izydora (Lampka oliwna, 1932), jako jeden z „wytrawnych odtwórców świątków”. Etat stracił z powodu działalności w Komunistycznej Partii Polski, występował tylko dorywczo w teatrach w Katowicach i w Sosnowcu. W tym ostatnim zaangażowano go w sezonie 1933/34 na stanowisko aktora i kierownika muzycznego; pozostał tu do wybuchu II wojny i światowej z półtoraroczną przerwą w 1937–38, spowodowaną kontuzją, którą odniósł w wypadku kolejowym. W Sosnowcu został zauważony przez recenzentów w Maturze jako Profesor (1936), sam za ważne role z tego okresu uznawał Rotmistrza (Damy i huzary), Pustelnika (Balladyna) i Ferdynanda de Champlatreux (Nitouche). Z zespołem teatralnym brał udział w objazdach, np. 26 stycznia 1935 grał w Karuzeli miłości w Kielcach.  

Lata II wojny światowej przeżył w Piwnicznej, pracował w Zarządzie Nieruchomości w Nowym Sączu. Po wojnie opowiedział się od razu po stronie nowego ustroju, wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej, potem był w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W sezonie 1945/46 został dyrektorem (z Mieczysławem Winklerem) nowo powstałego Teatru Województwa Kieleckiego; występował tu i reżyserował. W sezonie 1946/47 pracował w Teatrze Miejskim w Białymstoku, reżyserował Ptaka oraz Ich czworo, a grał m.in. Pastora (Uczeń diabła), Botwela (Maria Stuart Słowackiego). W sezonie 1947/48, do grudnia 1947, występował w Objazdowym Teatrze Ziemi Opolskiej w Opolu, a od stycznia 1948 do 1950 w Teatrze Śląskim w Katowicach, np. jako Vezinet (Słomkowy kapelusz), Chmara (Makar Dubrawa). W sezonie 1950/51 należał do zespołu Teatru Polskiego w Warszawie; równocześnie studiował na Wydziale Reżyserii w warszawskiej Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej. Dyplom otrzymał w 1952, jego warsztatem reżyserskim był Grzech, wystawiony w Katowicach 26 stycznia 1952. 

Od 1 września 1952 do 30 września 1953 był dyrektorem, aktorem i reżyserem Teatru Ziemi Opolskiej w Opolu, a do 30 kwietnia 1954 reżyserem i aktorem. Potem, do końca 1967/68 (w ostatnim sezonie jako emeryt), aktorem i reżyserem w Teatrze Ziemi Rzeszowskiej w Rzeszowie (od 1957 Teatr im. Siemaszkowej), z wyjątkiem 1956–58, kiedy grał w Teatrze Ziemi Krakowskiej w Tarnowie, m.in. Don Gomeza (Cyd), Radosta (Śluby panieńskie), Księdza (Klątwa), reżyserował Milczenie. Lata w teatrze rzeszowskim, to najbogatszy okres jego działalności artystycznej. Zagrał wiele ciekawych ról z repertuaru dramatycznego, zauważonych przez recenzentów: Prezydenta (Intryga i miłość), Szambelana (Głupi Jakub) – 1959: Jaskrowicza (Grzech), Anzelma (Pierwszy dzień wolności, też reżyserował), Bena (Śmierć komiwojażera) – 1960; Barona (Kuglarze, 1961; także reżyserował), Wernyhorę (Wesele, 1964), Karła (Horsztyński, 1965) i Dogsborougha seniora (Kariera Artura Ui, 1968). Dnia 7 listopada 1962 obchodził tu jubileusz 40-lecia pracy artystycznej w roli tytułowej w dramacie Czwarty we własnej reżyserii. 

Jako reżyser wystawiał głównie dramaty współczesne, o wyraźnej wymowie społecznej, był w nich wierny autorowi, ale czasem tekst traktował zbyt dosłownie, zubożając go przez to (np. Pierwszy dzień wolności, 1960). W Teatrze Województwa Kieleckiego reżyserował większość przedstawień: Drogę do źródeł, Mecz małżeński, Gdzie diabeł nie może, Pigmaliona (grał Profesora Higginsa), Zegarmistrza i kurę (we własnym przekładzie); w Opolu: powtórzył Grzech (1952), reżyserował też z sukcesem Niemców (z Janem Kochanowiczem, 1953); w Rzeszowie: Mieszczan (1954), Ostry dyżur (1956); Skandal w Hellbergu, Księżniczkę Turandot – 1962; Przygodę z Vaterlandem (1963), Strzały na ulicy Długiej (1964; dobrze ocenione przez krytykę) i Nocną opowieść (1965). 

Ostatnie lata życia, poważnie chory, spędził w Piwnicznej. 

Bibliografia

Almanach 1981/82; Cały świat gra komedię; Ciecierski: Zwyczajne życie; Misiorny: Teatry Ziem Zachodnich; Mykita-Glensk; Newral: Repertuar; Sobański: Teatr Pol. na Śląsku; T. im. Siemaszkowej 1944–94; T. w Kielcach 1944–95; Warsz. szkoła teatr.; Żywot: Dwadzieścia sezonów; Życie Lit 1962 (25 XI); Akta (fot.), ZASP; Afisze, programy, wycinki prasowe, IS PAN; Błasiak: T. kielecki przed 1939 s. 118; Almanach 1944–59; Hałabuda: Repertuar. 

Ikonografia

J. Sienkiewicz: E. jako Kutuzow (Wojna i pokój), rys., gwasz, repr. Nowiny Rzesz. 1960 nr 7; Fot. – Bibl. Nar., IS PAN, NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram w Almanachu Sceny Polskiej

Ireneusz Erwan - Walczyk, także Żymirski (20 VIII 1900 Zawiercie - 5 VI 1982 Piwniczna), aktor, reż., dyr. teatru. Był słuchaczem wydz. chemii Politechniki Lwowskiej i szkoły dram. przy Lwowskim Instytucie Muzycznym. Od 1922 śpiewał też w chórze opery lwów., w l. 1923-25 występował na scenie lwów. w niewielkich rolach pod pseudonimem Żymirski. W 1925 zdał aktorski egzamin ZASP i został zaangażowany do T. Polskiego w Katowicach (1925-29, a w l. 1929-31 w zespole opery i operetki tego t.). W l. trzydziestych, z wyjątkiem sez. 1937/38, kiedy chorował, występował w T. Miejskim w Sosnowcu. Po II wojnie świat, grał, reżyserował i był współdyr. T. Województwa Kieleckiego w Kielcach (sez. 1945/46), następnie grał w T. Miejskim w Białymstoku (sez. 1946/47), T. Ziemi Opolskiej w Opolu (jesień 1947), T. Miejskim w Katowicach (1947-50 i sez. 1951/52). W l. 1950-52 był słuchaczem wydz. reżyserii warsz. PWST, równocześnie w sez. 1950/51 występował w warsz. T. Polskim. W sez. 1952/53 był aktorem, reż. i dyr. T. Ziemi Opolskiej w Opolu, następnie grał i reżyserował w T. Ziemi Rzeszowskiej w Rzeszowie (1953-56), T. Ziemi Krakowskiej w Tarnowie (1956-58), T. im. Siemaszkowej w Rzeszowie (1958-68), przy czym w ostatnim sez. już jako emeryt. Grał m.in. Pana Ralstona ("Dzień bez kłamstwa" Montgomery), Le Beau ("Jak wam się podoba" Szekspira), Fomina ("Młoda gwardia" Fadiejewa), Michała ("Grzech" Żeromskiego), Wernyhorę ("Wesele" Wyspiańskiego), Prospera ("Burza" Szekspira), Radosta ("Śluby panieńskie" Fredry), Anzelma ("Pierwszy dzień wolności" Kruczkowskiego). Reżyserował m. in. "Niemców" i "Przygodę z Vaterlandem" Kruczkowskiego, "Klątwę" Wyspiańskiego, "Księżniczkę Turandot" Gozziego, "Skandal w Hellbergu" Broszkiewicza, "Nocną opowieść" Choińskiego. Źródło: Almanach Sceny Polskiej 1981/1982