Osoby

FUKS Leo, Leon, także Fuchs, właściwie Abraham Leon Springer Fuchs (15 maja 1911 Lwów – 31 grudnia 1994 Los Angeles),

aktor. 

Był synem aktorów, Jakuba i Róży Fuchsów; jego pierwszą żoną była aktorka Mirella Gruber (ślub w 1936), drugą aktorka Rebeka Richman (ślub 9 listopada 1943). Zaczął występować już w wieku pięciu lat, u boku rodziców, którzy grali w języku jidysz w teatrze Gimpla we Lwowie oraz w objazdach po Galicji. W lwowskim Konserwatorium Muzycznym uczył się gry na skrzypcach i w wieku 13. lat zarabiał na życie akompaniując w czasie projekcji niemych filmów. Gra na skrzypcach, połączona z akrobacją, była potem jego popisowym numerem przed publicznością w Polsce i w Ameryce. W teatrze Gimpla występował najczęściej w repertuarze komediowym i muzycznym, specjalizował się w parodiach Harolda Lloyda i Charliego Chaplina. 

W październiku 1929 przyjechał do Warszawy, zaproszony na występy do żydowskiego teatru rewiowego Scala. Po roku wrócił do Lwowa, rozpoczął występy w rewii, ale po kilku tygodniach był znów w Warszawie. Zaangażował się do teatru Ananas i 24 maja 1930 wystąpił w inauguracyjnym programie Co w trawie piszczy?, w swym tradycyjnym repertuarze. Popularność zdobywał szybko i kolejne rewie miały już jego nazwisko w tytule, np. Fuks na torze (teatr Ananas, 1930). W październiku 1930 wystąpił w kilku programach Qui Pro Quo; wzbudzał duże zainteresowanie, recenzentom podobała się gra na skrzypcach i śpiew, raziły popisy akrobatyczno-cyrkowe, ale jak pisała M. Szydłowska, był oryginalny i zdecydowanie wyróżniał się w zespole. W lipcu 1931 występował z Qui Pro Quo we Lwowie, a po zamknięciu teatru, w objazdach po Małopolsce, wraz z Ludwikiem Lawińskim. Po powrocie do Warszawy, występował w teatrach rewiowych i kabaretach takich, jak: Wesołe Oko (1931), Nowy Ananas (1932, w rewii To jest Fuks), teatr Wesoły (1932), Casanova (1933). 

W 1932 z zespołem artystów warszawskich gościł w Kaliszu, a w 1933 w Płocku. Przyjeżdżał często na występy do Lwowa, gdzie cieszył się zawsze dużą popularnością, np. w listopadzie 1932, w wieczór sylwestrowy 1933 oraz w styczniu i lutym 1934 był tu z zespołem Wesoły Murzyn pod kierownictwem Feliksa Konarskiego, a na początku 1935 z zespołem Janusza Ściwiarskiego występował w rewiach Fuks się żeni i Carioca Fuksa. Dobrze przyjmowany był też w Krakowie, np. w październiku 1932 dał recital piosenek chasydzkich, a pod koniec tego miesiąca z zespołem teatru warszawskiego Morskie Oko wziął udział w rewii To, co najlepsze. Występował także za granicą, np. w 1932 w Wiedniu, w 1934 w Czechosłowacji, Jugosławii i na Węgrzech. W Polsce jedne z ostatnich jego występów odbyły się w marcu i kwietniu 1935 w Krakowie oraz 6 i 7 lipca tego roku we Lwowie, m.in. w teatrze żydowskim, w którym zaczynał karierę. 

W sierpniu 1935 wyjechał do Nowego Jorku na zaproszenie impresaria i producenta M. Saksa, pracującego dla teatrów żydowskich i jeszcze w tym samym roku debiutował tu w tytułowej roli w komedii Lucky Boy. Debiut został bardzo dobrze przyjęty, z sukcesem wystąpił także w kolejnych spektaklach i stał się wkrótce znanym i cenionym aktorem scen żydowskich, ulubieńcem publiczności. Na wakacje 1937 przyjechał z żoną do Polski, w czerwcu i lipcu tego roku oboje występowali we Lwowie; był to ostatni pobyt artysty w kraju. W 1937–54 występował nadal na scenach żydowskich w Nowym Jorku; w sezonie 1939/40, także w repertuarze dramatycznym w Yiddish Art Theatre Morrisa Schwartza. Potem grał też w języku angielskim na scenach amerykańskich, m.in. w musicalu Girl Crazy (premiera w St. Louis Municipal Opera, 1951). Największe uznanie przyniosły mu objazdy po USA w drugiej połowie lat 60. i na pocz. 70., z czterema musicalami: Oliver!, The Great Waltz, Kabaret i Skrzypek na dachu (rola Tewjego). Trzykrotnie wyjeżdżał do Londynu; najpierw w 1948 występował z powodzeniem w Alexandra Theatre, w napisanym i wyreżyserowanym przez siebie The Galitzianen Cowboy, pod koniec lat 50. grał w teatrze Grand Palais. Na początku lat 70. w Theatre Royal Drury Lane gościł z musicalem The Great Waltz. 

W sezonie 1950/51 wraz z Edmundem Zayendą, wydzierżawił na krótko Public Theatre w Nowym Jorku, próbował reżyserować oraz produkował widowiska. W 1954 zamieszkał w Kalifornii, gdzie do 1961 był dyrektorem jednego z teatrów, pisał także scenariusze, reżyserował i występował. Potem grał w komediach muzycznych w jidysz z domieszką angielskiego, m.in. w Nowym Jorku w Eden Theatre (1971), Mayfair Theatre (1973), Norman Thomas Theatre (1980). Miał też swój występ w Carnegie Hall (1970), gdzie zaprezentował

pokaz wszystkich umiejętności, a zarazem przegląd repertuaru, w którym zabłysnął jego talent 

(M. Szydłowska).

W 1988 w Ambasador Auditorium w Pasadenie przygotował spektakl wspomnieniowy pod tytułem Laughter on Second Avenue, który stał się podsumowaniem jego kariery artystycznej. 

Od lat 50. grał w filmach anglojęzycznych, jednym z ostatnich był Avalon (1990), epicka opowieść o dziejach rodziny żydowskich emigrantów. Występował też w serialach telewizyjnych, m.in. w pokazywanym w Polsce serialu pod tytułem Ed, koń który mówi. Przyjaźnił się z Isaakiem Bashewisem Singerem. 

Bibliografia

Boy: Pisma t. 23; M. Fuks: Żydzi w Warszawie: Życie codzienne, wydarzenia, ludzie, Poznań 1992 (il.); Galicyjskie spotkania 2006. Tom studiów pod red. U. Jakubowskiej, Kalisz 2007 (M. Szydłowska: Leo Fuchs – „lucky boy” ze Lwowa); Ja, kabareciarz. Marian Hemar od Lwowa do Londynu. Oprac. A. Mieszkowska, Warszawa 2006; Krasiński: Warsz. sceny; Kaszyński: Teatralia; Konarska-Pabiniak: Repertuar; Mościcki: Qui Pro Quo; Sempoliński: Wielcy artyści; M. Szydłowska: Między Broadwayem a Hollywood. Szkice o artystach z Polski w Stanach Zjednoczonych, Kraków 2009 (tu szczegółowy życiorys F.; il.): Kur. Warsz. 1930 nr 140, 173, 215, 1931 nr 318, 1932 nr 146, 334, 358, Polityka 2012 nr 2 (il.); Galewski: Pamiętnik mps s. 203. 

Ikonografia

Fot. – NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.