Marta Janic
JANIC Marta, z domu Zuchowicz (20 października 1914 Częstochowa – 18 września 1997 Łódź),
reżyserka, dyrektorka i kierowniczka artystyczna teatru.
Była córką Sylwestra Zuchowicza i Eleonory z Majewskich; żoną (od 1944) Zygmunta Janica, który w 1944–66 był kierownikiem technicznym w teatrze lalek najpierw w Częstochowie, potem w Łodzi. Uczyła się w Miejskim Seminarium Nauczycielskim Żeńskim w Częstochowie, które ukończyła w 1933 i od września tego roku była nauczycielką w częstochowskich szkołach powszechnych: najpierw na Rakowie, potem na Ostatnim Groszu. Od 1936 do wybuchu II wojny światowej uczyła w Gnaszynie pod Częstochową. W 1937–38 studiowała, jako wolna słuchaczka, na Wydziale Pedagogicznym Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie.
Od 1937 w Okręgu Kieleckim Związku Nauczycielstwa Polskiego pracowała w wydziale pedagogicznym (jako instruktorka teatrów lalkowych) i była kierowniczką akcji organizowania tak zwanych sieci tych teatrów; w tymże roku współorganizowała (z ramienia Zarządu Okręgu) I kurs lalkowy dla nauczycieli, prowadzony przez Teatr Baj, i uczestniczyła w nim w Warszawie. Z jej inicjatywy, w listopadzie 1937 w Gnaszynie, rozpoczął działalność premierą Czterech mil za piec amatorski teatr kukiełkowy (działał w latach szkolnych 1937/38 i 1938/39). Wraz z Janem Wesołowskim, z warszawskiego Baja, prowadziła w sierpniu 1938 w Kielcach II kurs lalkowy.
W czasie wojny i okupacji niemieckiej, w Częstochowie prowadziła przedszkole oraz półkolonie dla dzieci, zajmowała się też tajnym nauczaniem. Uzyskała zgodę władz okupacyjnych na zorganizowanie w Częstochowie filii krakowskiego Puppentheater des Generalgouvernements (Krakowski Polski Teatr Kukiełek Mariana Mikuty), w którym od 15 czerwca do 30 września 1944 wystawiała ze swym zespołem Bajowe bajeczki i Cztery mile za piec.
Po wojnie, wspólnie z Marianem Gluthem, zorganizowała najpierw w Częstochowie, a potem w Łodzi, Teatr Kukiełek, który w sali łódzkiego Centralnego Robotniczego Domu Kultury przy ul. Piotrkowskiej 243, rozpoczął działalność 1 maja 1945 Bajowymi bajeczkami. W teatrze tym reżyserowała, a jego dyrekcję objęła 1 czerwca 1946 (od 1946 grał pod nazwą Dziecięcy Teatr Kukiełek lub Kukiełkowy Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, a od 1948 pod nazwą Teatr Lalek Pinokio). Odtąd z Pinokiem związana była niemal przez całe życie. Od 18 grudnia 1952 do końca 1956 była dyrektorką oraz kierowniczką artystyczną Pinokia, potem od 1 stycznia 1957 kierowniczką artystyczną jego objazdowej sceny Sezam w Piotrkowie Trybunalskim (inauguracja 31 marca tego roku), a od lutego 1958 aktorką; od 1 lipca 1958 rozwiązano z nią umowę o pracę.
W sezonie 1958/59 pracowała jako kierowniczka widowni w Teatrze Powszechnym w Łodzi, a w 1959–62 była asystentką reżysera w łódzkiej Operetce. W czasie swej dyrekcji, w 1947–49, studiowała reżyserię w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Łodzi, a uprawnienia reżyserskie uzyskała w 1960, na podstawie weryfikacji Państwowej Komisji Weryfikacyjno-Egzaminacyjnej dla Reżyserów Lalkarzy. Dyrekcję i kierownictwo artystyczne Pinokia sprawowała ponownie od września 1962 do 31 sierpnia 1976, to jest do przejścia na emeryturę. Teatr pod jej kierownictwem występował w wielu miejscowościach w kraju i za granicą, m.in.: w Anglii, Bułgarii, na Węgrzech, w Jugosławii (w 1973 udział w Festiwalu Dzieci w Šibeniku). W dniach 1 maja i 13–16 czerwca 1985 odbyły się obchody jubileuszowe 40-lecia Pinokia i 40-lecie pracy artystycznej jego założycielki i dyrektorki, m.in. uroczysta premiera Zaklętego kaczora w jej reżyserii.
Reżyserowała przede wszystkim w Pinokiu w Łodzi, ale także w: Bielsku-Białej (Teatr Lalek Banialuka, 1961, 1963, 1966), Katowicach (Teatr Lalki i Aktora Ateneum, 1966, 1980), Wałbrzychu (Teatr Lalek, 1977) i w Kielcach (Teatr Lalki i Aktora Kubuś, 1979) oraz w Gabrowie w Bułgarii (1971, 1976), w sumie 65 premier, głównie piszących dla dzieci autorów polskich. Do repertuaru teatrów dziecięcych wprowadziła utwory Marii Kann: Srebrnorogiego jelenia (Łódź 1954, 1965), Zaklętego kaczora (Łódź 1955, 1964, 1985), Białych braci (Łódź 1965, Bielsko-Biała 1966), Syna faraona (Łódź 1970). Największe sukcesy odniosła na scenie Pinokia w przedstawieniach, które odwoływały się do polskiego folkloru, obrzędów ludowych i narodowych tradycji, np.: O czym mówią pory roku (prapremiera 31 marca 1968) czy Orły i trąbki (prapremiera 16 września 1970). Teatr lalek rozumiała przede wszystkim jako formę artystyczno-wychowawczego i społecznego oddziaływania na dziecko.
Była Członkiem Zasłużonym SPATiF-ZASP-u, Honorowym Członkiem UNIMA (Międzynarodowe Stowarzyszenie Lalkarzy). Pełniła wiele funkcji społecznych: w 1966–78 jako członkiem komisji rewizyjnej Zarządu Głównego SPATIF-u; w 1968–95 sekretarz Zarządu Polskiego Ośrodka Lalkarskiego UNIMA w Łodzi; do 1991 wieloletni członek Zarządu Głównego Towarzystwa Kultury Teatralnej i sekretarz jego Wojewódzkiego Oddziału w Łodzi. Była laureatką wielu nagród, w 1979 także Państwowej Nagrody Artystycznej za całokształt twórczości dla dzieci i młodzieży w teatrze lalek.
Bibliografia
Maria Janic – dokumentacja działalności. Oprac. E. Siepierowska, Lalkarze..., t. 2, Łódź 1994 (spis reżyserii, nagród i odznaczeń; nota biograficzna oraz il.; także bibl., m.in. wyd. jubileuszowe z 1985, na 40-lecie Pinokia, poświęcone J.); Kaszyński: Teatr łódz.; Łódź. sceny lalkowe; Mrozińska: Szkota; Sto lat sceny pol. w Łodzi; Waszkiel: Dzieje; Waszkiel: Dzieje 1944–2000 (il.); Dz. Łódz. 1997 nr 219, 221; Odgłosy 1975 nr 10 (Wywiad z J.; il.), 1979 nr 46 (Wywiad z J.; il.); Akta, T. Lalek Pinokio Łódź, ZASP (fot.); Materiały i ankiety do życia i twórczości J., zbiory M. Waszkiela.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
